ماه خدا با برکت، رحمت ومغفرت الهي به بندگان خدا روي مي آورد و همگان را به مهماني خدافرامي خواند ماهي که روزهايش بهترين روزها، شبهايش بهترين شبها و ساعتهايش بهترساعتهاست (1) ماهي که در لحظه لحظه اش خدا جاري است و هرآنش سرمايه اي است که بايد چون جان پاسش داشت و آن را براحتي از کف نداد.

مگر مي توان غير از ماه مبارک رمضان، ماهي را پيدا کرد که يک شب از شبهاي آن ارزشي فزونتر ازهزار ماه داشته باشد؟ (2)

مگر مي توان غير از اين ماه،ماهي را سراغ گرفت که در سرتاسرآن درهاي بهشت بر روي مردمان گشوده و درهاي دوزخ بر روي آنان بسته باشد؟ (3)

مگر مي توان ماه ديگري را نشان داد که در آن نفس کشيدن حکم تسبيح و خوابيدن حکم عبادت داشته باشد؟ (4)

پس بياييد قدر اين ماه را بيشتربدانيم و پيش از آنکه لحظه هاي ارزشمندش سپري شود ازچشمه سار جوشان آن خود راسيراب کنيم.

رمضان، بهار قرآن و بهار دعا ومناجات به درگاه پروردگار بي نيازاست. در هيچ ماهي به اندازه ماه مبارک رمضان دعا، مناجات، ذکر ونمازهاي مستحبي وارد نشده است.هر روز آن، دعايي خاص و هر شبش نماز و ذکري ويژه خود دارد.

اما رمضان، بهار انتظار نيزهست چرا که در دعاها و مناجاتهاي اين ماه به همان اندازه که روح بندگي و تضرع به درگاه خداوند و طلب آمرزش و رستگاري از او موج مي زند روح انتظار و اميد فرارسيدن دولت کريمه اهل بيت، عليهم السلام، نيز جاري است.

با بررسي اجمالي اعمال ماه مبارک رمضان روشن مي شود که علاوه بر تضرع و بندگي در پيشگاه خالق هستي دو موضوع ديگر نيز درمجموع اين اعمال مورد توجه جدي قرار گرفته است که عبارتند از:1- نقش امام و حجت الهي در جهان هستي 2- انتظار و آمادگي براي ظهور دولت کريمه اهل بيت،عليهم السلام.

در اينجا براي روشنتر شدن موضوع به برخي از دعاها ومناجاتهايي که اين دو موضوع درآنها تجلي يافته است، اشاره مي کنيم.

1. نقش امام و حجت الهي در جهان هستي

در اعتقاد شيعه امامت تنها به امور شرعي و اعتقادي مردم و ياحتي امور اجتماعي و سياسي محدود نمي شود، بلکه امام به عنوان حجت خدا در عالم تکوين نيز نقش داشته و واسطه فيض الهي به بندگان است. به عبارت ديگر آنچه که خداوند در عالم هستي مقدر فرموده از مجراي امام و حجت عصر برمردم جاري و ساري مي شود. و ازاين رو است که در زيارت جامعه کبيره، که از امام هادي، عليه السلام،نقل شده خطاب به ائمه معصومين، عليهم السلام، عرض مي کنيم:

... بکم فتح الله و بک يختم، وبکم ينزل الغيث و بکم يمسک السماء ان تقع علي الارض الاباذنه و بکم ينفس الهم و يکشف الضر و... (5)

... خداوند، [هستي را] به وسيله شما آغاز کرد و به وسيله شما [نيز]به انجام مي رساند. او به وسيله شماباران را نازل مي کند و به وسيله شما،تا زماني که خود اراده کند، آسمان رااز اينکه بر زمين فروافتد، نگاه مي داردو هم به وسيله شما غم و اندوه رابرمي دارد و سختيها را برطرف مي سازد.

و يا در زيارت مطلقه حضرت اباعبدالله، حسين بن علي،عليهماالسلام، که از امام صادق،عليه السلام، نقل شده، خطاب به آن وجود مقدس و ديگر ائمه هدي،عليهم السلام، مي گوييم:

... ارادة الرب في مقادير اموره تهبط اليکم و تصدر من بيوتکم. (6)

اراده پروردگار در همه آنچه اومقدر داشته به شما محول شده و ازخانه هاي شما صادر مي شود.

با توجه به اين بينش و اين اعتقادنسبت به امامان معصوم و حجتهاي الهي، عليهم السلام، است که شب قدرمفهوم مي يابد شبي که فرشتگان وروح به اذن پرودگار خويش «کل امر» يا برنامه يک ساله جهان هستي را بر کسي که از سوي خداوند به ولايت برگزيده شده عرضه مي دارند. چنانکه در روايتي که ازپيامبر اکرم، صلي الله عليه واله، نقل شده آمده است:

امنوا بليلة القدر، فانه ينزل فيها امرالسنة و ان لذلک ولاة من بعدي علي بن ابي طالب و احدعشر من ولده. (7)

به شب قدر ايمان بياوريد همانا دراين شب امور يک سال (همه آنچه دريک سال واقع مي شود) نازل مي گردد وبراي اين موضوع پس از من پيشواياني وجود دارند که عبارتند از:علي بن ابي طالب و يازده تن از نوادگان او.

بنابراين، ماه مبارک رمضان که شب مقدس قدر را در خود جاي داده است فرصت مناسبي است براي توجه دادن مردمان به جايگاه برجسته حجتهاي الهي،عليهم السلام، به طور عام، و امام عصر و حجت زمان، عليهم السلام،به طور خاص، در عالم هستي ويادآوري وظيفه اي که آنان نسبت به اين واسطه هاي فيض خداوندي دارند.

مرحوم مجلسي، قدس سره، دربيان اعمال ماه مبارک رمضان مي گويد:

از جمله وظايفي که در هر شب (ماه رمضان) مقرر شده اين است که بنده در آغاز هر دعاي نيکو و در پايان هرعمل پسنديده آن کس را که جانشين خداوند، جل جلاله، در ميان بندگان وسرزمينهاي او مي داند، ياد کند زيراآن جانشين عهده دار همه نيازمنديهاي روزه دار است از خوراکي وآشاميدني او گرفته تا همه آنچه که اودر نظر دارد يعني همه اسباب ووسايلي که در اختيار جانشين پروردگار بزرگ (رب الارباب) است.همچنين هر روزه دار وظيفه دارد که آن جانشين خدا را، به آنچه که شايسته مانند اوست، دعا کند ومعتقد باشد که خداوند، جل جلاله، وجانشين او بر او منت گذاشته اند که چنين جايگاه و منزلتي را به اوبخشيده اند. (8)

مرحوم مجلسي پس از اين عبارت روايتي را از «ابن ابي قره » نقل مي کند که در آن به نقل از صالحين،عليهم السلام، چنين آمده است:

در شب بيست و سوم ماه رمضان،ايستاده و نشسته و در هر حالي که هستي، و همچنين در تمام اين ماه و به هر صورت ممکن، بلکه در تمام مدت روزگارت، پس از بزرگداشت نام خداي تعالي و درود و صلوات برپيامبر و خاندان او بگو:

اللهم کن لوليک القائم بامرک،محمدبن الحسن المهدي عليه وعلي آبائه افضل الصلاة والسلام، في هذه الساعة و في کل ساعة، وليا و حافظا و قائدا وناصرا و دليلا و مؤيدا حتي تسکنه ارضک طوعا و تمتعه فيهاطولا و عرضا....

خداوندا، ولي و برپاکننده امرت،محمد، زاده حسن، مهدي را، که برترين درودها و سلامها بر او و پدرانش باد،در اين ساعت و درهمه ساعتها،سرپرست، نگهدار، راهبر، ياور،راهنما و پشتيبان باش تا او را [نه ازسر زور بلکه] به اختيار [مردم] درزمين جايگاه بخشي و او را در درازا وپهناي زمين بهره ور و کامران سازي. (9)

با توجه به آنچه که گذشت برهمه ما لازم است که در فرصت به دست آمده در ماه مبارک رمضان ازيک سو به نقش و جايگاهي که حضرت بقية الله الاعظم، ارواحنافداه،به عنوان حجت خدا و امام عصر درسراسر جهان هستي و در زندگي همه انسانها دارند، توجه کنيم و آن را بدرستي بشناسيم و از سويي ديگر به وظيفه و تکليفي که در برابرآن و جود مقدس که ولي نعمت همه ما و واسطه همه فيوضات الهي هستند بخوبي واقف شويم و بدانيم که همه نعمتها و برکتهاي الهي به سبب وجود ايشان بر ما جاري شده و بنابراين بي توجهي و غفلت نسبت به آن حضرت، ناسپاسي وقدرناشناسي بزرگي است که خداوند بسادگي از آن نخواهدگذشت.

2. انتظار و آمادگي براي ظهوردولت کريمه اهل بيت، عليهم السلام

در تعدادي از دعاهايي که در ماه مبارک رمضان وارده شده موضوع انتظار و آمادگي براي ظهور موردتوجه قرار گرفته که در اينجا به برخي از آنها اشاره مي کنيم:



1-2 دعاي افتتاح

يکي ازدعاهايي که خواندن آن در هر شب ماه رمضان سفارش شده، دعاي افتتاح است. نکته قابل توجه در مورددعاي مذکور اين است که بيش از يک سوم آن به دعا براي گشايش وپيروزي قائم ال محمد، عليه السلامدرخواست ظهور دولت کريمه اهل بيت، عليهم السلام و نجواي عاشقانه در فراغ ولي زمان و شکايت از غيبت و دوري او، اختصاص دارد.

در قسمتي از دعاي افتتاح چنين مي خوانيم:

اللهم و صل علي ولي امرک القائم المؤمل والعدل المنتظر وحفه بملائکتک المقربين و ايده بروح القدس يا رب العالميناللهم اجعله الداعي الي کتابک والقائم بدينک استخلفه في الارض کما استخلفت الذين من قبله...

خدايا! بر ولي امرت، آن قيام کننده مورد آرزو و آن عدالت مورد انتظاردرود فرست و او را با فرشتگان مقربت در برگير و با روح القدس ياري کن اي پروردگار جهانيان. خدايا، او رافراخواننده به سوي کتابت وبرپاکننده دينت قرار ده و او را برروي زمين جانشين قرار ده، چنانکه کساني را که پيش از او بودند جانشين قرار دادي...

و باز در همين دعا مي خوانيم:

اللهم انا نرغب اليک في دولة کريمة تعزبها الاسلام و اهله وتذل بها النفاق و اهله و تجعلنافيها من الدعاة الي طاعتک و القادة الي سبيلک و ترزقنا بها کرامة الدنيا و الاخرة... (10)

خدايا ما براستي آرزو داريم از تودولت بزرگمنشي را که به واسطه آن اسلام و اهل آن را عزيز گرداني و نفاق و اهل آن را خوار و ذليل گرداني. و درآن دولت ما را از جمله کساني قراردهي که به سوي طاعت تو فرامي خوانند و به راه تو راهبري مي کنند. به واسطه آن دولت کرامت و بزرگواري را در دنيا و آخرت روزي ما قرار ده...

گفتني است که اين بخش از دعاي افتتاح در دعاي مفصلي که از امام صادق، عليه السلام، در هنگام دخول ماه مبارک رمضان وارد شده نيزآمده است. (11)

2-2 دعاي حج

يکي ديگر از دعاهاي ماه مبارک رمضان که مضمون انتظار وآمادگي براي ظهور در آن موج مي زند دعايي است که مرحوم شيخ عباس قمي، قدس سره، در «مفاتيح الجنان » از آن به عنوان «دعاي حج »ياد کرده است.

مرحوم کليني، قدس سره، اين دعا را از امام جعفر صادق،عليه السلام، نقل کرده و خواندن آن در همه ايام مبارک رمضان توصيه نموده است. در بخشي از اين دعاچنين مي خوانيم:

و اسئلک ان تجعل وفاتي قتلافي سبيلک تحت راية نبيک مع اوليائک و اسئلک ان تقتل بي اعدائک و اعداء رسولک ... (12)

و از تو مي خواهم که مرگ مراکشته شدن در راه خودت، زير پرچم پيامبرت و همراه با بندگان خاص خود، قرار دهي، و از تو مي خواهم که دشمنانت و دشمنان پيامبرت را به دست من نابود سازي...

چنانکه برخي مفسران کتاب «الکافي » گفته اند مراد از پرچم پيامبر، صلي الله عليه واله، در اين دعاهمان پرچمي است که در حال حاضر در اختيار حضرت قائم،عليه السلام، است. اين احتمال هم وجود دارد که چون پرچم پيامبر وپرچم قائم هر دو در حق بودن مشترکند از پرچم قائم به عنوان پرچم پيامبر ياد شده است. (13)

دعاهاي ديگري نيز در اين ماه وجود دارد که در آنها به نوعي به موضوع انتظار و آرزوي برپايي دولت کريمه اهل بيت، عليهم السلام،اشاره شده است. دولتي که در پناه آن همه فقرا بي نياز مي گردند، همه گرسنگان سير مي شوند همه برهنگان پوشيده مي شوند همه بدهکاريها ادا مي گردد از همه گرفتاران رفع گرفتاري مي شود وبالاخره همه امور مسلمانان اصلاح مي گردد. اميدواريم که در فرصت ديگري بتوانيم با تفصيل بيشتري به بررسي اين دعاها بپردازيم.

در پايان يادآوري مي کنيم که يکي از نشانه هاي اصلي ظهور يعني نداي آسماني نيز در ماه رمضان رخ مي دهد. چنانکه در روايتي که از امام باقر، عليه السلام، نقل شده آمده است:

آن نداي آسماني برنخواهد خاست مگر در ماه رمضان که ماه خداست. آن ندا از جبرييل است که خطاب به مردم سرداده مي شود و نام قائم را در همه جا طنين انداز مي سازد، تا آنجا که همه ساکنان زمين از شرق تا به غرب، آن ندا را خواهند شنيد. از وحشت شنيدن آن ندا هرکس که در خواب فرورفته بيدار مي شود و هر کس برپا ايستاده ناچار به نشستن مي شود و هرکس برزمين نشسته، بناگاه از جاي برمي خيزد. پس رحمت الهي برکسي باد که اين ندا را بشنود و به آن پاسخ گويد. (14)

اميد که خداوند به همه ما توفيق دهد که آن نداي آسماني را درک کنيم و آن را چنانکه شايسته است پاسخ گوييم و در خيل ياران حضرت مهدي، عليه السلام، درآييم.ان شاءالله



پي نوشتها:

1. برگرفته از خطبه شعبانيه رسول اکرم،صلي الله عليه واله، ر.ک: المجلسي،محمدباقر، بحارالانوار، ج 93، ص 356. به نقل از: الصدوق، محمدبن علي بن الحسين،عيون احبارالرضا، عليه السلام، ج 1، ص 295.

2. ر.ک: سوره قدر (97)، آيه 3. 3 و 4. برگرفته از خطبه شعبانيه رسول اکرم، صلي الله عليه واله، ر.ک: المجلسي،محمدباقر، همان، ص 356 - 357.

5. ر.ک: قمي، شيخ عباس، مفاتيح الجنان،زيارت جامعه کبيره، به نقل از: الصدوق،محمدبن علي بن الحسين، همان.

6. ر.ک: قمي،شيخ عباس، همان، زيارت مطلقه امام حسين، عليه السلام، زيارت اول،به نقل از: الکليني، محمدبن يعقوب، الکافي.

7. الکليني، محمدبن يعقوب، همان، ج 1، ص 533، ح 12 المنير، محمدبن محمدبن النعمان، الارشاد في معرفة حجج الله علي العباد، ج 2، ص 345 - 346.

8. المجلسي، محمدباقر، همان، ج 94، ص 348- 349، به نقل از: ابن طاووس، السيدعلي،اقبال الاعمال، ص 86.

9. همان، ص 349 همچنين ر.ک: الکليني،محمدبن يعقوب، همان، ج 4، کتاب الصيام،باب في ليلة القدر، ص 162، ج 4. مرحوم کليني اين روايت را به نقل از محمدبن عيسي و او نيز با اسناد خود از صالحين،عليهم السلام، نقل کرده است. در اين روايت دعاي مزبور به اين صورت آمده است:«اللهم کن لوليک فلان بن فلان في هذه الساعة و في کل ساعة وليا و حافظا وناصرا و دليلا و قاعدا و عونا [عينا] حتي تسکنه ارضک طوعا و تمتعه فيها طويلا».

10. قمي، شيخ عباس، همان.

11. ر.ک: المجلسي، محمدباقر، همان، ج 94،ص 332

12. الکليني، محمدبن يعقوب، همان، ج 4،کتاب الصيام، باب مايقال في مستقبل شهررمضان، ص 74، ح 6 همچنين ر.ک: قمي،شيخ عباس، مفاتيح الجنان.

13. ر.ک: همان

14. النعماني، محمد بن ابراهيم، الغيبة، ص 245.