تصوير روشني از آن دو واژه به دست آوريم تا بتوانيم به پاسخ سؤال فوق برسيم.

همانطور که مي دانيم دين در يک تقسيم بندي به اصول دين و فروع دين تقسيم مي شود و منظور از اصول دين ، در اين تقسيم ، هر گونه اعتقاد معتبر ديني است که مربوط به بينش و شناخت خدا و جهان و انسان مي شود، و فروع دين منظور احکام عملي است که وظايف فردي و اجتماعي پيروان آن دين را بيان مي کند. به عبارت ديگر منظور از اصول دين، اساسي ترين و زيربنايي ترين امور اعتقادي است، در مقابل ساير امور اعتقادي که نسبت به آنها جنبه تبعي و فرعي دارند، آن اصول عبارت اند از: توحيد ، نبوت و معاد - که اديان الهي در سه اصل فوق مشترکند - که اين اصول در حقيقت پاسخي به روشن ترين سؤالات فکري انسانند. و طبيعي است که انکار هر يک از اين سه اصل موجب خروج از دين و اثبات کفر است.

اما اصول مذهب عبارت از اين است که گاهي پيروان يک مکتب که در اصول بنيادي دين با يکديگر مشترکند برداشتها و تلقيات مختلفي از دستورات و پيامهاي ديني دارند، که موجب پيدايش روشهاي مختلفي در دين مي شود. اين برداشتها و طرز تفکر خاص از مکتب - با حفظ اصول و وجوه اشتراک - را اصول مذهب مي گويند. عدم اعتقاد به اين اصول موجب خروج از دين نمي شود ، بلکه موجب خروج از آن طرز تفکر و برداشت خاص مي شود، مثل اعتقاد به عدل و امامت ، که عدل از امور اعتقادي تابع توحيد و امامت تابع نبوت است . از اين روست که مي بينيم مذاهب مختلفي پديد آمده همچون شيعه و سني که هر کدام طرز تفکر خاصي نسبت به امامت دارند.

اعتقاد به رجعت از اصول دين نيست و معتقد نبودن به آن هم موجب کفر و خروج از دين نيست ، بلکه از اصول مذهب اماميه است. بطوري که اعتقاد به اصل رجعت گروهي از مؤمنان و کافران ، به دنيا پيش از قيامت ، ضروري است . هر چند که باور داشتن جزئيات مسائلي که در رجعت اتفاق مي افتد لازم و ضروري نيست.

به هر حال اعتقاد به رجعت همسنگ اعتقاد به صراط و ميزان است. مرحوم «شبر» در اين باره مي گويد:

اصل رجعت حق است ، و شبهه اي در آن نيست و عدم اعتقاد به آن موجب خروج از جرگه مؤمنان و شيعيان مي شود. چرا که رجعت از امور ضروري مذهب شيعه بوده و رواياتي که در مورد صراط و ميزان و غير آن دو به دست ما رسيده است، از جهت تعداد و نيز صحت مدارک و وضوح دلالت ، افزونتر از روايات رجعت نيست .

با آنکه اعتقاد به صراط و ميزان و جز آنها ضروري است، اما، بايد توجه داشت که اختلاف و بينشهاي متفاوت در جزئيات مساله رجعت ، ضرري به اصل آن نمي زند، همانطور که برداشتهاي متفاوت در ويژگيهاي صراط و ميزان در اصل آن خدشه وارد نمي سازد» (13)

آنگاه ايشان ادامه مي دهند که ايمان به رجعت بطور کلي واجب و لازم است.

نتيجه آنکه مساله رجعت از ضروريات مذهب و مکتب تشيع است، که اعتقاد به آن (بدون در نظر گرفتن جزئيات) ضروري است، هر چند اعتقاد به جزييات مانند اينکه چه کساني رجعت مي کنند و يازمان آن چه موقعي است و ... لازم نيست. ولي بايد توجه داشت که اعتقاد به آن، در درجه اعتقاد به توحيد و نبوت و معاد، نيست. در کتاب الشيعه والرجعة ، نويسنده خواسته است با استناد به يک حديث، کفر کساني را که اعتقاد به رجعت ندارند ثابت کند، ايشان نخست اين آيه را مطرح مي کند:

«فالذين لايومنون بالاخرة قلوبهم منکرة و هم مستکبرة » . (13)

آنگاه در تفسير و تبيين اين آيه، حديثي را از امام باقر(ع) نقل مي کند که فرمودند: «في قوله: الذين لايومنون بالاخرة، يعني انهم لايومنون بالرجعة انها حق (قلوبهم منکرة) يعني انها کافرة (و هم مستکبرون). (14)

اين کلام خداوندکه مي فرمايد: «کساني که به آخرت ايمان ندارند»معنايش اين است که آنهابه حقانيت رجعت ايمان ندارندومرادازاين جمله که مي فرمايد: «قلبهاي آنهاانکارکننده ست »اين است که «آنهاکافرهستند»

وي در فهرست کتاب ، مطلب را چنين عنوان مي کند:«معتقد نبودن به رجعت کفر است » آنگاه در جايگاه بحث يادشده ، به آن حديث استناد مي کند، چنانچه منظور ايشان آن است که همچنانکه معتقد نبودن به رجعت ، مستلزم کفر است و همتراز با توحيد و نبوت و معاد، مي بايستي به رجعت نيز معتقد بود طبق اين برداشت ، با توجه به بيانات گذشته اشتباه آن مشخص مي گردد، ولي چنانچه منظور آن باشد، کسانيکه قلوب آنها کافر است ، از پذيرفتن رجعت سرباز مي زنند، يعني قبل از عدم اعتقاد به رجعت ، صفت «کفر» را داشته اند و اين کفر مانع پذيرش رجعت شده است، نه اينکه با عدم اعتقاد به رجعت کافر شده اند، اين حرف قابل قبول است. و در حقيقت حديث به ريشه رواني عدم پذيرش رجعت اشاره دارد.

احتمال ديگري در معناي حديث است که دقيق تر به نظر مي رسد، و آن اينکه منظور از اينکه قلوب آنها کافر است ، اين نيست که آنها مثل کفار هستند و آثار و احکام کفار بر آنها مترتب مي شود، بلکه بدين معناست که قلوب آنها در اثر عدم پذيرش رجعت به کفر متمايل شده نه اينکه واقعا کافر شده اند.