کتاب شناسي توصيفي: الصحيفة المبارکة المهدية



مجتهدي، سيدمرتضي، الصحيفة المبارکة المهدية، چاپ اول: انتشارات حاذق، قم، 1419ق، 759 صفحه، قطع وزيري.



دعا و نيايش در تمامي اديان، جايگاه و منزلت ويژه اي دارد و يکي از پرشورترين و خالصانه ترين آداب ديني است. کمالات و تجربه هاي حضوري انسان از خداوند، در نيايش تجلي پيدا مي کند. به تعبير ديگر، دعا ثمره ايمان و تجربه خصوصي مؤمنان تلقي مي شود و در عين حال سبب افزايش ايمان و دينداري است. از اين رو، پيوسته در طول تاريخ شيعه، عالمان ديني به جمع آوري دعاهايي پرداخته اند که از جانب پيشوايان معصوم(ع)، صادر شده است؛ از جمله مصباح المجتهد اثر شيخ طوسي، المصباح والبلدالامين اثر شيخ ابراهيم کفعمي، الاقبال اثر سيدبن طاووس، دارالسلام اثر محدث نوري، مفاتيح الجنان اثر شيخ عباس قمي و دهها کتاب ارزشمند ديگر.

در اين راستا، بعضي از کتابها، مستقلاً به جمع آوري مجموع دعاهاي يک معصوم، اختصاص يافته است که از آن جمله صحيفه سجاديه است که دعاهاي بي نظير امام سجاد(ع) در آن جمع آوري شده است. هم چنين در عصر غيبت کبري، بعضي از عالمان شيعه به جمع آوري دعاها و زيارتهايي پرداخته اند که از امام مهدي(ع) رسيده، يا ايشان به خواندن آن توصيه فرموده اند، و يا از معصومان(ع) درباره ايشان صادر شده است. کتابهايي که در اين زمينه گردآوري شده، با عنوان صحيفةالمهدي معروف شده اند؛ به عنوان مثال مي توان به کتاب الصحيفة القائمية، به کوشش شيخ فضل اللَّه نوري (شهادت 1327ق)، الصحيفة المهدوية توسط ميرزا محمدابن رجبعلي تهراني (تأليف 1355ق)، صحيفةالمهدي به کوشش آقاي جواد قيومي اصفهاني، الصحيفة الهادية و التحفة المهدية اثر ابراهيم بن محسن کاشاني (وفات 1345ق)، صحيفةالمهدي اثر عيسي سليم پوراهري (چاپ 1406ق) و کتاب الصحيفة المباکة المهدية به کوشش آقاي سيد مرتضي مجتهدي اشاره کرد.1 علاوه بر اين، بعضي از کتابها پيرامون مهدويت نوشته شده که، به طور غير مستقل به دعاها و نيايشهاي امام عصر(ع) پرداخته و تنها بخشي از کتاب را به اين مسئله اختصاص داده اند؛ به عنوان مثال مي توان به کتاب کلمة الامام المهدي(ع) اثر سيد حسن شيرازي، تکاليف الانام في غيبةالامام، اثر صدرالاسلام علي اکبر همداني، جنةالمأوي اثر محدث نوري و العبقري الحسان، تأليف علي اکبر نهاوندي اشاره کرد.

کتاب الصحيفة المبارکة المهدوية به کوشش آقاي سيدمرتضي مجتهدي را مي توان در حال حاضر آخرين کتاب در زمينه گردآوري دعاها، زيارت نامه ها و اعمالي دانست که از امام عصر(ع) و يا درباره ايشان رسيده است. وي با تکيه بر تمامي کتابهاي موسوم به الصحيفة المهدوية و کتابهاي دعا، که پيش از او پيرامون مهدويت نوشته شده، اين کتاب را تأليف کرده است. نويسنده در مقدمه اين کتاب، فهرستي از کتابهاي عالمان پيشين را به صورت خطبه و نيايش، و همچنين در بخش پاياني به صورت کتاب شناسي ذکر کرده است؛ از اين رو، اثر ايشان نسبت به کتابهاي مشابهي که پيش از وي نوشته شده، جامع تر به نظر مي رسد.

با اين حال، مؤلف در مقدمه کتاب مي گويد:

»تنها توانسته است بخشي از دعاها و زيارتهاي منسوب به امام مهدي(ع) را ذکر کند و مجموعه دعاها پيرامون امام عصر(ع) بيشتر از مقدار مذکور است«. وي، به عنوان نمونه، به دعايي اشاره مي کند که از جانب امام عصر(ع)، به واسطه يکي از ملازمين امام، به مرحوم آيت اللَّه شيخ مرتضي حائري2 رسيده بود، و مرحوم حائري از اين دعا استفاده مي کرد اما آن دعا به ديگران نرسيده است.

الصحيفة المبارکة المهدوية، با قطع نظر از مقدمه و خاتمه، در 12 بخش به تعداد امامان دوازده گانه، تنظيم شده است و مؤلف براي تقسيم بندي مباحث اصلي کتاب و دعاهاي رسيده از معصومان، عناويني را وضع نموده است؛ مؤلف در مقدمه کتاب، مطالبي مانند فايده و اهميت دعا، لزوم دعا براي امام مهدي(ع)، کيفيت دعا براي ظهور امام عصر(ع)، صفات نيکوي حاصل از دعا، زمانها و مکانهاي مخصوص دعا را مطرح کرده اند. ايشان در اين مقدمه با استفاده از کتابهاي علماي گذشته، هر چه را که در رابطه با دعا و نيايش و زيارت امام عصر(ع) لازم است، متذکر شده است؛ از اين رو مقدمه مزبور، به منزله کتابي در زمينه دعاشناسي است و خواندن آن نکته هاي زيادي را به خواننده مي آموزد.

پس از مقدمه، بخش اول با عنوان »في أدعية الأيام« (دعاي روزهاي خاص) آغاز مي گردد و دعاهايي را شامل مي شود که در روزهاي خاص يا پس از نمازهاي خاص خوانده مي شود؛ مثل دعاهايي که براي ظهور امام عصر(ع) در روز جمعه خوانده مي شود، يا دعاي عهد که خواندن آن پس از نماز صبح، توصيه شده است. در اين بخش دعاهايي مانند دعاي علوي مصري و دعايي که امام عصر(ع) به خواجه نصير طوسي آموخت، به چشم مي خورد.

بخش دوم با عنوان »في أدعية الشهور« (دعا در ماههاي خاص)، مطرح شده است. اين باب، شامل دعاهايي است که در ماههاي خاصي خوانده مي شود، به عنوان مثال دعايي که براي ظهور امام عصر(ع) در نيمه شعبان، هيجدهم رمضان، سوم شعبان و روزهايي از ماههاي خاص هجري قمري، خوانده مي شود.

بخش سوم با عنوان »في الأدعية غير المختصة بيوم خاص« (دعاهايي که به روز خاصي، اختصاص ندارد)، شامل دعاهايي است که در تمام طول سال و در هر زمان و مکاني مي ت وان آنها را خواند؛ مانند: دعاي غريق، فرج، استغاثه، حاجت، و امثال آن.

بخش چهارم، از دو فصل تشکيل شده و با عنوان »في ألادعية التي دعابها مولانا صاحب الزمان(ع) للناس او علي الناس« (دعاها و نفرينهاي امام عصر(ع)) آمده است. در فصل اول: دعاي امام(ع) به سيد حميري و ابراهيم بن مهزيار و يا توقيعهايي (نامه هايي) که امام عصر(ع) در آنها دعا نموده است، مانند نامه امام(ع) به شيخ مفيد يا قاسم بن علاء ذکر شده است؛ اما در فصل دوم دعاهايي ذکر گرديده که امام(ع) در آنها پاره اي از افراد و شخصيتهاي منفور تاريخ مانند: معاويه، اهل غلو و پاره اي از مدعيان بابيت را مورد لعن خود قرار مي دهند.

بخش پنجم، با عنوان »في ما قرئه مولانا صاحب الزمان ارواحنا فداه« (آنچه را که امام عصر(ع) قرائت فرموده است)، شامل پاره اي از دعاهاست که امام در موقعيتهاي خاص ذکر نموده است. مانند: قرائت سوره قدر توسط امام عصر(ع) در شکم مادر، دعاي ايشان هنگام ولادت، و يا دعاي امام در سرداب مقدس.

بخش ششم، داراي اين عنوان است: »في الأدعية التي نقلها مولانا صاحب الزمان(ع) عن آبائه الطاهرين« (دعاهايي که امام زمان(ع) از پدران معصوم خويش نقل فرموده است). در اين بخش پاره اي از حرزها و دعاهايي که انسان را از گرفتاريها حفظ مي کند، نقل شده است؛ مانند: دعاي علي(ع) در سختيها، حرز يماني، دعاي حريق، دعاي الحاح از امام صادق(ع) و ديگر دعاهايي که از ائمه اطهار(ع) رسيده است.

بخش هفتم، شامل نمازهايي است که از جانب امام عصر(ع) رسيده، يا براي ارتباط روحي با ايشان خوانده مي شود؛ مانند: نماز امام مهدي(ع)، نماز مسجد جمکران، نماز استغاثه، نماز روز پنجشنبه که به امام اهداء مي گردد. عنوان اين بخش، عبارت است از: في الصلوات الواردة عنه أوله صلوات اللَّه عليه (نمازهايي که از جانب امام مهدي(ع) رسيده يا براي ايشان خوانده مي شود).

بخش هشتم، به استخاره و دعاهاي مربوط به آن و همچنين نامه نويسي براي امام عصر(ع) اختصاص دارد و با عنوان »في الاستخارات والرقاع« (استخاره و نامه نويسي / عريضه نويسي) ذکر شده است. اين بخش داراي دو فصل است؛ فصل نخست شامل دعاهايي است که از امام عصر(ع) براي استخاره کردن وارد شده است مانند استخاره با تسبيح و دعاي آن، استخاره با قرآن و استخاره با کاغذ. فصل دوم، به نامه نويسي (يا عريضه نويسي) براي حضرت و طلب حاجت نمودن اختصاص دارد. به گونه اي که مؤلف در ابتداي فصل خاطر نشان مي سازد که عريضه يا نامه نويسي، از انواع توسل و استغاثه (کمک جويي) به امام عصر(ع) تلقي مي گردد و آثار عجيبي براي آن ذکر گرديده است؛ منظور از رقعه نويسي يا عريضه نويسي اين است که در طول تاريخ غيبت کبري، پاره اي از حاجت مندان با نوشتن نامه اي، خطاب به امام عصر(ع)، نيازها و مشکلات خود را بيان مي کردند و از آن حضرت، که گاه به وضعيت همه انسانها هستند، تقاضاي برآورده شدن حاجت مي کردند و سپس نامه را در آب جاري مي انداختند. در اين فصل، قضاياي پاره اي از اشخاص (ءز جمله آقاي سيد محمد عاملي و ميرزا ابراهيم شيرازي) که براي امام(ع) نامه نوشته اند و سپس حاجت و نياز آنان از جانب امام عصر(ع) برطرف شده، و يا حتي توفيق شرفيابي و ديدار امام عصر(ع) نصيب آنان شده، ذکر گرديده است؛ خواندن اين بخش براي مؤمنان بسيار جذاب و دلنشين خواهد بود.

بخش نهم با عنوان »في الزيارات« (زيارت نامه ها)، يکي از مهم ترين بخشهاي کتاب را تشکيل مي دهد؛ زيرا در اين قسمت، زيارت نامه هاي معروفي که منسوب به امام زمان(ع) است، مانند: زيارت آل يس، زيارت ندبه، زيارت سرداب مقدس، و پاره اي از زيارت نامه هاي ديگر ذکر شده است.

بخش دهم با عنوان »في زيارة نواب مولانا القائم ارواحنا فداه و مانقلوه من الأدعية والزيارات« (زيارت نائبان امام عصر(ع) و بيان دعاهايي که نقل نموده)، داراي دو قسمت است. قسمت نخست درباره کيفيت زيارت کردن نائبان خاص امام عصر(ع) و کيفيت سلام نمودن بر آنهاست. قسمت دوم زيارت نامه ها، دعاها و نمازهايي است که نائبان چهارگانه امام زمان(ع) از جانب ائمه(ع) نقل کرده اند؛ مثلاً نمازي که حسين بن روح(ره) نقل کرده، يا دعاي سمات که محمد بن عثمان(ره)، نائب دوم امام زمان(ع)، با واسطه از امام صادق(ع) نقل کرده است. در اين دعاها، نائبان خاص، روايت کننده دعاها و سخنان ائمه اطهار مي باشند و از اين رو همه اين دعاها از جهت سند و علم رجال مي تواند در خور توجه باشد.

بخش يازدهم کتاب، داراي عنوان »في الأدعية الواردة لظهوره(ع) في سائرالدعوات« (دعاهاي رسيده از ديگر امامان معصوم(ع)، براي ظهور امام مهدي(ع) است. به عنوان مثال، دعاهايي که از امام علي(ع)، امام سجاد(ع)، امام هادي(ع)، امام عسگري(ع) و ديگر ائمه(ع) رسيده است و در آنها، فرج و ظهور امام مهدي(ع) خواسته شده است. دعاهاي ارزشمند اين بخش، که پيش از ولادت امام عصر(ع) صادر گرديده، روشنگر اين نکته است که در دعاهاي معروف، به ظهور امام عصر(ع) اشاره مي شد و ائمه، از آنرو ظهور امام عصر(ع) را از خداوند طلب مي نمودند چون ظهور ايشان را به منزله عملي شدن شريعت نبوي و آرمانهاي ديني مي دانستند.

بخش دوازدهم با عنوان »في الأدعية الواردة لظهوره(ع) في الزيارة«، زيارت نامه هايي است که در آنها براي ظهور امام عصر(ع) دعا شده است. موضوع بخش يازدهم و دوازدهم يکسان است و در هر دو، به بررسي و بيان مسئله ظهور و دعا براي امام(ع)، از جانب پيشوايان دين، اشاره مي شود؛ لکن در بخش يازدهم، اين مسئله در دعاها، دنبال مي شود؛ اما در بخش دوازدهم، زيارت نامه ها مورد توجه قرار مي گيرند؛ مانند زيارت اميرالمؤمنين(ع) (که در آن علي(ع) به رجعت اشاره مي کنند3؛ يا در زيارت ديگري، خود را از منتظران ظهور امام مهدي(ع) مي خوانند4)، زيارت سيدالشهداء(ع)، زيارت امام جواد(ع) و امثال آن، که در آنها براي ظهور و قيام امام عصر(ع)، دعا مي شود.

مؤلف در خاتمه کتاب الصحيفة المبارکة المهدية، به بعضي از موضوعات پراکنده که در راستاي موضوع کتاب است اشاره مي کند؛ مانند توصيه امام عصر(ع) به خواندن پاره اي از دعاهاي معروف همچون: زيارت جامعه، زيارت عاشورا و نماز شب؛ و همچنين در ادامه، به پاره اي از فضيلتهاي مذکور در بخشي از آيات، اعمال، مکانها و زمانها اشاره مي کند. و سرانجام کتاب با ذکر فهرستي از کتابهاي دعا که علماي گذشته، در رابطه با امام عصر(ع) گردآوري نموده اند، پايان مي پذيرد.

از ويژگيهاي مثبت کتاب الصحيفة المبارکة المهدية، اين است که بخش زيادي از دعاها، زيارت نامه ها و سفارشهاي امام مهدي(ع) که به طور پراکنده، در کتابهاي گذشتگان، ذکر گرديده است، به طور مستقل در يک تأليف، گردآوري شده و تمامي منابع و مدارک تاريخي، ذيل هر يک از دعاها، و همچنين در فهرست پاياني کتاب، بيان شده است. اين امر موجب مي گردد تا خوانندگان، به راحتي بتوانند به منابع اصلي، دسترسي پيدا کنند؛ لکن يکي از جنبه هاي آسيب پذير اين دسته از کتابها، اين است که پاره اي از دعاها، توصيه ها و زيارت نامه ها در خواب، مکاشفه و يا توسط يک فرد نقل گرديده است؛ از اين رو لازم است تا براي کسب وثاقت و اطمينان به صدور اين سخنان از جانب پيشوايان معصوم(ع)، پژوهشهاي علمي و تخصصي، انجام شود و متخصصان در زمينه تاريخ، حديث، و رجال، اين موضوع بسيار مهم و حساس را در استخراج سخنان معصوم، جدي تر گرفته و سره را از ناسره، جدا سازند؛ زيرا اين امر در فرهنگ شيعه تأثيرگذار است و گاهي تعارضات اعتقادي را به همراه خواهد آورد.



پي نوشتها :

1 . براي آشنايي بيشتر رجوع شود به کتابنامه حضرت مهدي(ع) تأليف

علي اکبر مهدي پور، ج2، ص486-489.

2 . آيت اللَّه شيخ مرتضي حائري، فرزند مرحوم آيت اللَّه عبدالکريم حائري يزدي مؤسس

حوزه علميه قم است که در سال 1379 ه .ش وفات يافته و قبر شريف او در حرم حضرت

معصومه(س) مي باشد.

3 . الصحيفة المبارکة المهدية، ص584، دعاي 319، »السلام عليک يا صاحب الکرة والرجعة

و...«.

4 . پيشين، ص584، دعاي 318، »أنا منتظر لأمرکم«.