يک سبو عطش -2



نگرشي بر موضوع دعا براي تعجيل فرج

انگيزه پرداختن به اين موضوع

از آنچه گفتيم، انگيزه ما در انتخاب موضوع «دعا براي تعجيل فرج » تا اندازه اي روشن شد، اما لازم است توضيح بيشتري درباره آن ارايه کنيم.

آنچه سبب شد به بيان موضوع مذکور بپردازيم، عبارت است از:

1- اهميت دعاي تعجيل فرج

درباره اهميت فوق العاده موضوع «دعا براي تعجيل فرج »، در قسمت قبل اشاراتي داشتيم، در آينده نيز بتفصيل سخن خواهيم گفت.

آنچه در اينجا مي گوييم، اين است که:

الف) دعاي تعجيل فرج، بخشي از فرهنگ مهدويت و مکتب انتظار است، و بنابراين، اهميت آن به تبع اهميت اين فرهنگ و مکتب، بسيار درخور توجه خواهد بود. همان طور که اين فرهنگ با اعتقاد، هدف، زندگي، آرمان و دنيا و آخرت ما ارتباط و تاثير مستقيم دارد هر بخش آن نيز، از جمله «دعاي تعجيل فرج »، به تناسب، اهميت پيدا مي کند. پس براي درک ارزش و اهميت دعاي تعجيل فرج، بايد نگاه ما به آن، با توجه به اهميت اصل فرهنگ مهدويت باشد، نه به صورت جزئي و موردي و بنابراين نبايد آن را صرفا به عنوان يک کار ساده، يعني يک دعاي معمولي تلقي کرد.

ب) اين موضوع مؤکدا مورد توجه خود حضرت ولي عصر، عجل الله تعالي فرجه، بوده و مکررا به آن امر فرموده اند.

يک نمونه آن، حديث معروفي است که فرموده اند:

براي تعجيل فرج، بسيار دعا کنيد زيرا فرج شما نيز همان است. (1)

در اين حديث شريف، نکات زيادي نهفته است که به خواست حضرت حق بعدا به آن خواهيم پرداخت. اما آنچه در اينجا بايد گفت اين است که اين، يک دستور و مساله معمولي نيست، بلکه دستور «امام معصوم و فرمان حجت بالغه الهي » است و از معدن عصمت، علم و حکمت مطلقه صادر گرديده است و بايد براي آن، اهميت قائل شد اهميتي در خور آن امام همام و شايسته مقام امامت و ولايت.

بايد فکر کنيم و به تامل بنشينيم که چرا امام و حجت مطلق حق چنين امري فرموده است؟ بايد بينديشيم وقتي که امام و حجت خدا، آن کانون علم، حکمت، عصمت، رحمت و هدايت، از پس پرده غيبت براي شيعيان و دوستداران خويش پيامي مي فرستد، بي ترديد مهمترين سخن، توصيه و پيام را انتخاب مي فرمايد، انگشت بر نقطه اي مي نهد و نکته اي را برمي گزيند که اهميت و ارزشي قابل توجه دارد اين لازمه شان امامت و ولايت و لطف و مهرباني امام، عليه السلام، است.

نمونه دوم: امر به نوشتن کتابي مستقل درباره «دعاي تعجيل فرج »از جمله مواردي که اهميت و لزوم دعا براي تعجيل فرج را بخوبي بيان مي کند، امر امام عصر، عليه السلام، به نوشتن کتابي مستقل پيرامون اين موضوع است.

صاحب کتاب «مکيال المکارم »، ميرزا محمدتقي موسوي اصفهاني، بعد از آنکه در نوشتن کتابي در اين زمينه تاخير مي کند، شبي جمال دلرباي آن حضرت را در خواب مي بيند که درباره آن مي فرمايد:

اين کتاب را بنويس و عربي هم بنويس و نام آن را بگذار مکيال المکارم في فوائد الدعاء للقائم. (2)

اين مطلب نشان مي دهد که حجت بالغه الهي براي موضوع دعاي تعجيل فرج، اهميت و اصالت بسياري قائل است و شايسته نيست شيعيان و منتظران ولي اعظم نسبت به آن بي توجهي روا دارند.

نکته اي که در اين مقام لازم است تذکر داده شود، اين است که ذکر اين گونه موارد که مشتمل بر نقل رؤياست، براي اثبات و استدلال نيست چرا که روايات و احاديث و نيز دلايل عقلي در اين زمينه وجود دارد و بعدا به آنها خواهيم پرداخت.

بنابراين، ذکر چنين مواردي صرفا براي تاييد موضوع و توجه هر چه بيشتر علاقه مندان و دوستان امام عصر، عجل الله تعالي فرجه، است. بي ترديد اگر اين موارد از انسانهاي صالح و موثق نقل شود، از اعتبار لازم براي اطمينان و اعتماد به آنها برخوردار خواهد گشت، چنانکه محدث بزرگوار و عالم گرانقدر شيعه، شيخ صدوق، اعلي الله مقامه، در مقدمه کتاب «کمال الدين » که از مهمترين و قديمي ترين کتب معتبر و جامع درباره غيبت امام عصر، ارواحنا فداه، است متذکر مي شود که آن را به دستور آن حضرت که در عالم رؤيا به او امر فرموده بودند، نوشته است. (3)

حساسيت نسبت به اعتبار اين گونه امور و ملاکهاي آن است که ما را از ذکر موارد ديگري مانند رؤياهاي صادقه و يا حتي پيامهاي شفاهي امام عصر، عليه السلام، در اين زمينه منصرف مي سازد گر چه آثار صدق و درستي در برخي از آنها بخوبي آشکار است. علاقه مندان مي توانند آنها را در بعضي از کتابهايي که در اين مورد نوشته شده، بيابند. (4)

اکنون بنگريد امام عصر، عليه السلام، دستور فرموده است که شيعيان و دوستانش براي فرج و ظهور آن حضرت دعا کنند، آن هم بسيار زياد. و آنگاه به عالمي گرانقدر امر مي فرمايد کتابي مستقل پيرامون آثار و فوائد دعاي تعجيل فرج بنويسد. براي چه؟ براي اينکه پيروان و دوستداران آن حضرت به اين آثار و برکات و در نتيجه، به اصل دعاي تعجيل فرج توجه کرده و اهميت و ارزش آن را دريابند و در نهايت به آن عمل نمايند.

راستي اين همه عنايت به دعاي تعجيل فرج، توجه، تاکيد و امر و دستور به آن از طرف امام عصر و حجت خدا در روي زمين، چقدر مورد توجه ماست؟

ج) مطلب ديگر در مورد اهميت دعاي تعجيل فرج، احاديث و روايات در اين زمينه و بحثهاي آينده است که به واست خداوند مطرح خواهد شد.

2- افراط و تفريط

انگيزه ديگر ما، کج فهمي در افراط و تفريط بسياري از دوستداران و ارادتمندان امام عصر، عليه السلام، نسبت به اين مساله، يعني دعاي تعجيل فرج است.

عده اي از آنان به مساله مذکور گر چه توجه دارند و براي آن چه بسا جلسه نيز تشکيل مي دهند با سوز و اخلاص نيز براي امام عصر، عليه السلام، و تعجيل در فرج آن حضرت دعا مي کنند اما به همين مقدار بسنده کرده و به ابعاد ديگر دعا و وظايف و تکاليف ديگر منتظران کاري ندارند و تصور مي کنند وظيفه خود را خوب انجام داده اند.

عده اي ديگر از دوستداران امام عصر، ارواحنا فداه، از ارزش و اهميت دعاي تعجيل فرج بي خبرند و به آن اعتراض نيز مي کنند، به پندار اينان، دعا تاثير مهمي ندارد و کساني که خود را به آن مشغول کرده اند، عامي، قشري و از مسايل بنيادي، ناآگاهند.

برخي پا را فراتر نهاده و دعا براي تعجيل فرج را امري تخدير کننده، غفلت زا و فرار از مسؤوليتها مي دانند، در حالي که از تحليل و محتواي بلند، سازنده و ارزشمند آن آگاه نيستند.

قشر عظيم و نوع دوستداران معمولي امام عصر، عليه السلام، يعني بسياري از مردم نيز، از اهميت و جايگاه آن بي خبر و غافلند و اين حاصل عدم تبليغ کافي از سوي مبلغان و مسؤولان فرهنگي و ديني براي مردم است.

در اين ميان تنها عده کمي هستند که مفهوم راستين و عميق دعا براي تعجيل فرج را درک کرده و به آن عمل مي کنند.

خاستگاه اين بينشها

خاستگاه اين بينشها، تلقي انسانها از مساله انتظار فرج است. کسي که «انتظار فرج » را فقط يک حالت نفساني و صرفا وظيفه اي فردي و عبادي مي داند کسي که انتظار فرج را تکاليف مهم و سرنوشت ساز مسلمانان در زمينه هاي اجتماعي، سياسي و حکومتي نمي نگرد کسي که انتظار فرج را با تشکيل حکومت در زمان غيبت، منافي مي پندارد طبعا چنين افرادي نمي توانند تلقي عميق، گسترده، تاثيرگذار، حماسي و پراهميتي از دعاي فرج داشته باشند. روشن است کسي که بپندارد مبارزه با مستکبران جهاني و تشکيل حکومت اسلامي فقط وظيفه امام زمان، عليه السلام، است و هر حکومتي که در زمان غيبت تشکيل شود باطل است و به نتيجه نمي رسد تصور خواهد کرد که براي تحقق حاکميت اسلام فقط بايد منتظر آمدن امام عصر، عليه السلام، بود و بنابراين بايد براي آمدن حضرت دعا کرد!

برخي با برداشت غلط و سطحي از اينکه «زمين قبل از ظهور امام عصر، عليه السلام، پر از ظلم و جور مي شود، با هر گونه حرکت اصلاحي جدي (چه رسد به تشکيل حکومت اسلامي و مبارزه با استکبار جهاني و...) مخالف هستند و حتي گروهي از آنان مي پندارند که قبل از ظهور، زمين «بايد» از ظلم و ستم پر شود يعني از آن، برداشتي «تکليف آور» تصور مي کنند.

اين در حالي است که پر شدن زمين از ظلم و جور صرفا خبر (اخبار از واقع) است که آن هم به اهل باطل مستند است، يعني اين مقدمه ظهور، توسط دشمنان اسلام و امام عصر، عليه السلام، واقع مي شود و وظيفه دوستان آن حضرت ايجاد مقدمه و زمينه مثبت براي ظهور است.

منطق گروهي ديگر «فاجلسوا في بيوتکم » است. يعني: در زمان غيبت مطلقا در خانه هاي خود بنشينيد (و در هيچ مبارزه و قيامي شرکت نکنيد).

اين عبارت عين تعبير حديث يا برگرفته از احاديثي است که ائمه، عليهم السلام، بيشتر در زمينه قيام و تشکيل حکومت در زمان خود به ياران و اصحاب خويش بيان مي فرمودند، و يا ناظر به مبارزات و قيامهايي است که در زمان غيبت، نه براي اقامه حق و امر به معروف و نهي از منکر، بلکه براي رياست طلبي و قبضه قدرت و اينگونه امور از جانب برخي قدرت طلبان صورت مي گيرد همچنانکه رواياتي با اين مفهوم که «هر قيامي قبل از ظهور امام عصر، عليه السلام، باطل است » يا «به نتيجه نمي رسد»، به اتفاق نظر تمام علماي اسلام شناس، ناظر به مواردي است که کسي به عنوان يابت خاصه يا مهدويت قيام کند و مردم را به خويش بخواند (به اصطلاح «دعوت به نفس » نمايد).

چنين انديشه ها و بينشهايي برخاسته از عدم تلقي صحيح، عميق و حماسي از انتظار فرج و ابعاد آن است که يکي از آثار ويرانگر و منفي آن برداشت نادرست، ناقص و انحرافي از «دعاي تعجيل فرج » است، زيرا صاحبان چنين انديشه هايي تصور مي کنند هيچ وظيفه و تکليف جدي و بنياديني به عنوان مبارزه با دشمنان اسلام (آن هم دشمنان جهاني) و تشکيل حکومت اسلامي و برپا کردن حق در روي زمين ندارند، و همه اينها مختص امام زمان، عليه السلام، است.

طبيعي است چنين کساني فکر کنند که فقط بايد بنشينند و براي آمدن آن حضرت دعا کنند، دعايي خشک و بي ارتباط با وظايف و آرمانهاي سنگين منتظران واقعي. اينان در واقع همان گونه که موضوع «انتظار فرج » را تحريف کرده اند، مساله مهم و ارزشمند «دعا براي تعجيل فرج » را نيز، محرف ساخته اند.

بينش صحيح و معقول کدام است؟

تلقي درست و سازنده از «انتظار فرج » عبارت است از انتظار قدرت اسلام و اقتدار و آمادگي مسلمانان براي ظلم ستيزي، عدل گستري و مبارزه با دشمنان اسلام.

صاحبان اين بينش معتقدند که بايد خود، جامعه خود و بلکه افکار عمومي جهان را براي آمدن امام عصر، عليه السلام، و ظهور و حکومت آن حضرت آماده کرد.

منطق اين گروه، به زبان روايات، در حقيقت اين حديث است که:

... فيوطئون للمهدي يعني سلطانه (5)

(ياران و منتظران راستين امام زمان کساني اند که) زمينه حکومت جهاني امام مهدي را براي آن حضرت آماده مي سازند.

اکنون سؤال اين است که: آيا زمينه سازي براي حکومت و دولت امام زمان، عليه السلام، (که جهاني است)، جز با مبارزه با استکبار جهاني، تشکيل حکومت اسلامي و گسترش آن هر قدر که ميسر شود، انتشار و اقتدار اسلام و صدور انديشه حق طلبي، ستم ستيزي و اسلام خواهي ممکن است؟

آيا صاحبان و عاملان چنين انديشه اي واقعا «منتظر فرج » هستند، يا خانه نشينان و کساني که با احياي حق، تشکيل حکومت و صدور و انتشار عدالت و فضيلت و اسلام ناب، مخالفند و آن را مانع تعجيل فرج مي پندارند؟!

يک نمومه عيني

نمونه عيني آنچه گفتيم، انقلاب اسلامي ايران است. هر انسان عاقل و انديشمندي اذعان مي کند که انديشه انتظار فرج و دعاي تعجيل در ظهور بزرگ منجي بشريت، امام عصر، عليه السلام، در اين زمان و در اين شرايط، از حقيقت و محتواي معقول و راستين خود برخوردار گرديده است.

اکنون براي اينکه نمونه عيني مذکور را کاملتر کنيم، فرازهايي از دعاي حضرت امام خميني، رضي الله عنه، بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران را زينت بخش پايان مقال قرار مي دهيم.

همه ما تحليل آن بزرگ رهبر اسلام و اسلام شناس ژرف نگر اين دوران در مورد انتظار فرج و دعاي تعجيل فرج را کم و بيش شنيده ايم. ايشان در مورد انتظار فرج فرموده اند:

انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام است. ما بايد با قدرت بخشيدن به اسلام، زمينه ظهور حضرت صاحب، عليه السلام، را فراهم سازيم... (قريب به مضمون)امام امت، قدس سره، با چنين تفکر و بينشي، مفهوم راستين و ژرف «انتظار فرج » را تبيين نموده و با برپايي انقلاب اسلامي ايران به آن عينيت بخشيد.

همين بزرگمرد الهي، گستره جهانشمول آرمانهاي مقدس اسلام و انقلاب اسلامي را در ظهور امام عصر، عليه السلام، مي ديد و براي تعجيل در فرج آن حضرت دعا مي فرمود.

نمونه هايي از دعاهاي ايشان، چنين است:

- ... حضرت صاحب، عليه السلام، اين معنا را اجرا خواهد کرد و در تمام عالم، زمين را پر از عدل و داد خواهد کرد... ان شاءالله خداوند تعجيل کند در فرج او (6) .

- چه مبارک است زادروز ابرمردي که جهان را از شر ستمگران و دغلبازان تطهير مي نمايد... اميد است که خداوند آن روز فرخنده را به ظهور اين مولود فرخنده هر چه زودتر فرا رساند... از نفس گرم ولي الله الاعظم، عجل الله تعالي فرجه الشريف، مي خواهم که از خداوند متعال تقاضا فرمايد که همه ما و همه مقامات و تمام ملت شريف را توفيق به عمل به اسلام و قوانين اسلامي عطا فرمايد، و تعجيل در ظهور بقية الله روحي فداه نمايد... (7)

- مسؤولان ما بايد بدانند که انقلاب ما محدود به ايران نيست. انقلاب مردم ايران، نقطه شروع انقلاب بزرگ جهان اسلام به پرچمداري حضرت حجت، ارواحنا فداه، است، که خداوند همه مسلمانان و جهانيان منت نهد و ظهور و فرجش را در عصر حاضر قرار دهد... (8)

از اين فراز چنين بر مي آيد که امام امت، قدس سره، آن قدر به دعاي تعجيل فرج اعتقاد و اميد داشتند که تحقق آن را حتي در عصر حاضر از خداوند متعال درخواست مي کردند.

روشن است که چنين دعاي گرم، آگاهانه و اميدوارانه اي ثمره آن بينش عميق و عملکرد مکتبي صحيح و انقلابي است. نکته بسيار مهم و قابل توجه اين است که اين پيشواي بزرگ استکبارستيز، احياگر اسلام ناب محمدي، صلي الله عليه وآله، برپا کننده انقلاب اسلامي ايران و کسي که بينشهاي سخيف، ضعيف و نادرست مربوط به انتظار فرج و دعا براي تعجيل در ظهور را سخت به باد انتقاد گرفته و مدعيان دروغين ولايت و انتظار را مورد ملامت قرار مي داد، اين گونه خاضعانه به درگاه حضرت حق دعا کرده و تعجيل در ظهور امام عصر، عليه السلام، را (حتي در همين دوران حاضر) درخواست مي نمود باشد که ما نيز پيرو راهش باشيم.

ادامه دارد

پي نوشتها:

1. کمال الدين، باب 45 حديث چهارم متن حديث را در قسمت قبل ذکر کرديم.

2. مفهوم اين عبارت به فارسي چنين است: «ميزان سنجش ارزشها در زمينه فوائد و آثار دعا براي (تعجيل فرج) حضرت قائم، عجل الله تعالي فرجه، و به طور خلاصه: «ارزش دعاي تعجيل فرج ». چاپ اول اين کتاب در يک مجلد و چاپ بعدي آن در دو مجلد به طبع رسيده و به فارسي نيز ترجمه گرديده است. مطلب مذکور در مقدمه اين کتاب مندرج است.

3. و يا رؤياي صادقه اي که استاد شهيد مطهري، در بحث تجسم اعمال در کتاب «عدل الهي » نقل مي کند.

4. ذکر نکته مذکور براي اين است که دوستان و شيعيان امام عصر، عليه السلام، بيش از پيش به محتواي عقلاني، غنا و مباني استوار مکتب ولايت و فرهنگ انتظار توجه کنند و از عوام زدگي بپرهيزند، علي رغم وجود بسياري از رؤياهاي صادقه و يا تشرفاتي که براي

اشخاصي صالح و شايسته به وفوع پيوسته و ذکر آنها نيز ممکن است مفيد باشد اما بناي ما در اين نوشتارها، نگاه تحليلي و معقول به مساله دعاي تعجيل فرج است گر چه تاثير احساسي، عاطفي و ارزشي نمونه هايي از موارد مذکور نيز قابل توجه است .

5. الصافي، الگلپايگاني، لطف اله، منتخب الاثر في الامام الثاني عشر، عليه السلام، ص 304.

6. صحيفه نور، ج 12، ص 208.

7. پيام امام امت، قدس سره، تاريخ نيمه شعبان سال 1401 ق.

8. پيام امام امت، قدس سره، به مهاجرين جنگ تحميلي به مناسبت نيمه شعبان، تاريخ 2/1/1368.