زيرا که اين دعا صله رحم آل محمدعليهم السلام مي باشد، و خداي تعالي فرموده: «وَالَّذِينَ يَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخافُونَ سُوءَ الحِسابِ»؛ [1] و آنان که پيوندي که خداوند به آن امر فرموده مي پيوندند و از عذاب پروردگارشان و [سختي] حساب مي ترسند.

و شيخ کليني در اصول کافي به سند صحيحي از صفوان جمّال آورده که گفت: ميان حضرت ابي عبد اللَّه صادق عليه السلام و عبد اللَّه بن الحسن سخني درگرفت تا کار به جنجال کشيد و



[ صفحه 647]



مردم جمع شدند، پس شب هنگام را به همان گونه از هم جدا شدند، صبح که در پي کاري مي رفتم ناگاه حضرت ابي عبد اللَّه صادق عليه السلام را بر در خانه عبد اللَّه ديدم در حالي که مي فرمود: اي کنيزک! به ابومحمد عبد اللَّه بن الحسن بگو بيرون بيايد. راوي گويد: پس بيرون آمد و عرضه داشت: اي ابوعبد اللَّه! چه سبب شده که اوّل صبح آمده اي؟ فرمود: ديشب آيه اي در کتاب خداي - عزّوجلّ - تلاوت کردم که مرا پريشان ساخت. عبد اللَّه گفت: کدام آيه؟ فرمود: فرموده خداوند - که يادش بلند و گرامي است -: «وَالَّذِينَ يَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخافُونَ سُوءَ الحِسابِ». عبد اللَّه گفت: راست گفتي، گويا من اين آيه را هرگز در کتاب خداي - عزّوجلّ - نخوانده بودم. سپس دست به گردن يکديگر افکندند و گريستند. [2] .

و در همان کتاب به سند صحيحي از عمر بن يزيد - که مورد وثوق است - آمده: به حضرت ابي عبد اللَّه صادق عليه السلام عرضه داشتم: «وَالَّذِينَ يَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ». فرمود: در مورد رَحِم آل محمدعليهم السلام نازل شده، و در خويشاوندان تو نيز مي باشد. سپس آن حضرت فرمود: از کساني مباش که نسبت به چيزي گويند: درباره يک مورد است. [3] .

و در تفسير البرهان به سند خود از محمد بن الفضيل از حضرت ابوالحسن موسي بن جعفرعليهما السلام آمده که فرمود: همانا خويشاوندي آل محمدعليهم السلام به عرش آويخته، مي گويد: خداوندا! پيوند ده آن که مرا پيوسته دارد، و قطع کن آن را که از من ببُرد. و اين در هر خويشاوندي جاري است، و اين آيه در مورد آل محمد و هر کسي که با آنان بر اين امر هم پيمان شود نازل شده است. [4] .

و نيز به نقل از عيّاشي از عمر بن مريم آورده که گفت: از حضرت صادق عليه السلام درباره فرموده خداوند: «وَالَّذِينَ يَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ» سؤال کردم. فرمود: از جمله آن صله رحم است، و نهايت تأويل آن اين که پيوند با ما داشته باشي. [5] .

مي گويم: از اين اخبار و غير اين ها - که در صورت آوردن آن ها کتاب طولاني مي شود -



[ صفحه 648]



روشن شد که پيوند با امام عليه السلام مايه ايمني از سختي حساب است.

و در اين جا دو مطلب باقي مي ماند:

يکي: توضيح اين که پيوند با دعا انجام مي شود.

دوم: بيان منظور از سختي حساب.

دليل مطلب اوّل اين که: مقصود از پيوند و صله، مطلق نيکي و احسان است به هرگونه که باشد، خواه با زبان يا به نحوه ديگر، و دعا از بهترين انواع احسان به وسيله زبان است. و شاهد بر اين روايتي است که در اصول کافي به سند خود از حضرت ابي عبد اللَّه صادق عليه السلام آمده که امير المؤمنين عليه السلام فرمود: ارحام خود را هرچند با سلام کردن باشد پيوسته داريد. [6] .

و نيز به سند صحيحي از اسحاق بن عمّار است که گفت: شنيدم حضرت ابي عبد اللَّه عليه السلام فرمود: همانا صله رحم و نيکي، حساب را آسان نموده و از گناهان محفوظ مي دارند، پس ارحامتان را بپيونديد و به برادران خود نيکي کنيد هرچند که با سلام گرم و جواب سلام خوب باشد. [7] .

و امّا منظور از سختي حساب، رسيدگي کامل و دقيق به آن است. چنان که در البرهان به سند صحيحي از حضرت ابي عبد اللَّه صادق عليه السلام آمده که به مردي فرمود: فلاني! با برادر خود چه [مشکل] داري؟ عرض کرد: فدايت شوم حسابي با او داشتم که حقّم را از او به طور کامل رسيدگي کردم. امام ابوعبد اللَّه صادق عليه السلام فرمود: برايم بگو از گفتار خداوند که: «وَيَخافُونَ سُوءَ الحِسابِ» آيا چنين مي پنداري که مي ترسند [خداوند] به آن ها ستم کند و ظلم نمايد! نه به خدا سوگند! آن ها از رسيدگي کامل و همه جانبه مي ترسند. [8] .

در کافي نيز به سند ديگري مثل همين آمده، و در آن هست: نه به خدا! جز از رسيدگي کامل نترسيدند، پس خداي - عزّوجلّ - آن را سختي حساب ناميد، و هرکه حسابرسي کامل کند بد کرده است. [9] .



[ صفحه 649]



از عياشي نيز مثل اين روايت شده است.

و معني استقصاء (: حسابرسي و رسيدگي کامل) که در تفسير اين آيه شريفه آمده: در البرهان از عيّاشي است از هشام بن سالم که حضرت ابي عبد اللَّه صادق عليه السلام درباره فرموده خداي تعالي: «وَيَخافُونَ سُوءَ الحِسابِ» فرمود: اين که بدي هاي آنان شمارش شود، و حسنات آنان به حساب نيايد، و استقصاء همين است. [10] .

مي گويم: اين حديث و امثال آن دلالت دارند بر اين که اثر بعضي از گناهان منع از قبولي کارهاي نيک و حسنات است، مانند احاديثي که درباره عقوبت ترک نماز و خودداري از پرداخت زکات، و عقوق والدين وارد شده است و اين به هيچ وجه ظلم نيست.