به شهادت تاريخ، تا شروع نيمه ي دوم سده ي چهارم هجري به خاطر حاکميت کارگزاران سني مذهب و تعصب ورزي ها و سختگيري ها و کينه توزي هاي آنان نسبت به شيعيان ايران و پيروان ائمه ي اطهار عليهم السلام هيچ اثر منظوم مناقبي در حافظه ي زبان فارسي به ثبت نرسيده است که داراي جنبه هاي ارزشي باشد.

پس از ظهور تدريجي مناقبيان در عرصه ي مديحه سرايي آل الله در ايران و رويارويي تمام عيار با فضايليان، شعراي شيعي و فارسي زبان مجال يافتند که بدون هراس از شکنجه و زندان و تبعيد به آفرينش آثاري در مناقب آل الله همت گمارند و عملا تغذيه ي شعري و فکري مناقبيان را بر عهده گيرند.

فضايليان که در چهار سده ي آغازين هجري در عرصه ي مديحه سرايي «شيخين» و واگويي نقاط برجسته ي زندگينامه ي آنان کاملا آزادانه عمل مي کردند و براي جلب نظر توده هاي مردمي از شيوه ي نقالي و شاهنامه خواني نيز سود مي جستند، از عاشوراي سال 352 هجري به بعد شاهد حضور رقيبان معتقد و سرسختي به نام مناقبيان در عرصه مديحه سرايي شدند که برشمردن مناقب حضرات معصومين عليهم السلام خصوصا امير مومنان حضرت علي عليه السلام را وجهه ي همت خويش قرار داده بودند و همانند آنان از شيوه ي نقالي در اماکن عمومي مانند قهوه خانه ها، سود مي جستند.

در تاريخ الاسلام ذهبي آمده است:

«يوم عاشورا. قال ثابت الزم معز الدولة الناس بغلق الاسواق و منع الهراسين و الطباخين من الطبيخ، و نصبوا القباب في الاسواق و علقوا عليها المسوح، و اخرجوا نساء منشرات الشعور مضجات يلطمن في الشوارع و يقمن المآتم علي الحسين عليه السلام، و هذا اول يوم نيح عليه بغداد». [1] .

همين مطلب در تاريخ ابن وردي آمده با اين نکته ي اضافي:

«و عجزت السنة عن منع ذلک لکون السلطان مع الشيعة». [2] .



[ صفحه 47]



با اين فرمان تاريخي معزالدوله احمد بن بويه ي ديلمي (356-320) که بر عراق و خوزستان و فارس و کرمان حکومت مي راند، از روز عاشوراي سال 352 هجري قمري مراسم عزاداري حسيني به صورت عمومي و فراگير در مناطق شيعه نشين ايران خصوصا در مناطق حکمروايي کارگزاران حکومتي معزالدوله ي ديلمي با بستن بازارها و دکان ها و آشپزخانه ها به اجرا درآمد و به تدريج گروهي از شيعيان ايراني که از شعر و ادب و مطالب تاريخي بهره اي داشتند بناي رفيع مديحه سرايي براي آل الله را در جاي جاي ايران پي ريختند. بر اين اساس از نيمه ي دوم سده ي چهارم هجري، شعر مناقبي ارزشي، حضور خود را در پيشينه ي مدون تاريخ ادبيات ايران به ثبت رسانيده است.