واشرقت الارض بنور ربها.

و زمين به نور پروردگارش روشني يافت.

در آيه و آيه بعد بحثهاي مربوط به قيامت که در آيات قبل مطرح شده هم چنان ادامه مي يابد.

در آيه مورد بحث، نخست مي فرمايد:

در آن روز زمين به نور پروردگارش روشن مي شود.

در اينکه منظور از اين اشراق و روشنايي به نور الهي چيست؟ تفسيرهاي مختلفي گفته شده است که مهمتر از همه سه تفسير زير است.

1- بعضي گفته اند منظور از نور رب، حق و عدالت است که خداوند صفحه ي زمين را در آن روز با آن نوراني مي کند.

مرحوم علامه مجلسي در بحارالانوار مي گويد:

اي اضائت الارض بعدل ربها يوم القيامة لان نور الارض بالعدل.

زمين به عدل پروردگار در روز قيامت روشن مي شود، زيرا نور زمين به عدالت است.

زمخشري در کشاف نيز همين معنا را انتخاب کرده و مي گويد:

در آن روز زمين از اقامه ي عدل و گسترش قسط در حساب و ارزيابي حسنات و سيئات روشن مي گردد.

2- بعضي معتقدند که اين اشاره به نوريست غير از نور خورشيد و



[ صفحه 116]



ماه که خداوند مخصوص آن روز مي آفريند.

3- نويسنده ي عاليقدر (تفسير الميزان) مي گويد:

مراد از روشن شدن زمين به نور پروردگار که از خصوصيات روز قيامت است همان (انکشاف غطاء) يعني کنار رفتن پرده ها و حجابها و ظاهر شدن حقايق اشياء و اعمال انسانها از خير و شر و اطاعت و عصيان و حق و باطل مي باشد.

و آنگاه به آيه 22 (سوره ي ق) بر اين معنا استدلال کرده است که مي فرمايد: تو در غفلت از اين موضوع بودي. ما پرده را از برابر چشمت کنار زديم و امروز چشمت به خوبي مي بيند.

البته اين تفسيرها با هم تضادي ندارد و قابل جمع است، هر چند تفسير اول و سوم مناسبتر به نظر مي رسد. [1] .

بدون شک اين آيه مربوط به قيامت است و اگر مي بينيم در بعضي از روايات حضرات ائمه معصومين عليهم السلام به قيام حضرت مهدي عليه السلام تفسير شده است در حقيقت نوعي تطبيق و تشبيه است و تأکيدي بر اين معناست که به هنگام قيام مهدي عليه السلام دنيا نمونه اي از صحنه ي قيامت خواهد شد. و عدل و داد به وسيله آن امام راستين و جانشين پيامبر و نماينده ي پروردگار. در روي زمين حکمفرما خواهد شد.

قال الصادق عليه السلام:

اذا قام قائمنا. اشرقت الارض بنور ربها و استغني العباد عن ضوء الشمس و ذهبت الظلمة.

امام صادق عليه السلام فرمود: هنگامي که قائم ما قيام کند. زمين به نور



[ صفحه 117]



پروردگارش روشن مي شود. و بندگان از نور آفتاب مستغني مي شوند و ظلمت بر طرف مي گردد. [2] .

قال الصادق عليه السلام في قوله:

و اشرقت الارض بنور ربها. قال: رب الارض يعني امام الارض قلت: فاذا خرج يکون ماذا؟

قال: اذا يستغني الناس عن ضوء الشمس و نور القمر و يجتزون بنور الامام.

مفضل بن عمر مي گويد از امام صادق عليه السلام شنيدم که در تفسير اين آيه مي فرمود: پروردگار زمين، يعني امام زمين.

راوي مي گويد: عرض کردم هر گاه ظهور کند چه مي شود؟

امام عليه السلام فرمود:

در آن صورت مردم از نور آفتاب و نور ماه بي نياز مي شوند و به نور امام اکتفا مي کنند. [3] .