ركن و مقام


«رکن» در لغت به معناي جانب و ناحيه قوي يک چيز است [1] و «مقام» به جايگاهي که قدم در آن قرار مي گيرد يا جايگاهي که شخص در آنجا مي ايستد، گفته مي شود. [2] هر يک از چهار زاويه کعبه را يک «رکن» مي نامند.

هرگاه واژه رکن بدون پسوند به کار رود، مقصود آن رکني است که «حجرالاسود» در آن هست و مقصود از مقام نيز در اينجا «مقام ابراهيم»عليه السلام است.

يکي از نقاط مقدس مسجدالحرام «مقام ابراهيم»عليه السلام است اين مقام يکي از شعائر الهي است و خداوند درباره آن مي فرمايد: «وَاتخذُوا مِنْ مَقامِ اِبراهيمَ مُصَلّي» [3] و «فِيهِ آياتٌ بَيِّناتٌ مَقامُ اِبْراهيم...» [4] .

آنجا را بدين جهت مقام ابراهيم گويند که آن حضرت وقتي ديوارهاي کعبه را بالا مي برد، سنگي اختيار کرده بر روي آن مي ايستاد تا به راحتي ديوار را بالا ببرد.

همچنين در روايات آمده است: حضرت ابراهيم عليه السلام بر روي اين سنگ ايستاده و مردم را به حج فرا مي خواند. گفته شده است: در اين هنگام جاي پاي حضرت در سنگ فرو رفت که هم اکنون اين اثر کاملاً به چشم مي خورد.

اما آنچه در بحث «مهدويّت» مورد نظر بوده و از آن به بزرگي ياد شده «بين رکن و مقام» است. شکي نيست که اين مکان داراي ارزشي بسيار والا نزد خداوند است.

ابوحمزه ثمالي مي گويد: «امام سجّادعليه السلام به ما فرمود: آيا مي دانيد کدامين قسمت از زمين برترين مکان است؛ عرض کرديم: خداوند و پيامبر و فرزند پيامبر بهتر مي داند. سپس فرمود:

«اَمَّا اَفْضَلُ البِقاعِ مَا بَيْنَ الرُّکنِ وَالمَقامِ...» [5] ، يعني بهترين مکان ها بين رکن و مقام است».

در روايات «مهدويّت» وقتي سخن از بين رکن و مقام به ميان مي آيد، معمولاً مربوط به يکي از موارد ذيل است:

1. محل بيعت با حضرت مهدي عليه السلام

پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله مي فرمايد: «فيهِم مَهدِيُّ اُمَّتي مُحَمَّدٌ الَّذي يَمْلَأُ الاَرْضَ قِسْطاً وَعَدْلاً کَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَجَوْرَاً، وَاللّهِ اِنّي لَاَعْرِفُ مَنْ يُبايِعُهُ بَيْنَ الرُّکْنِ وَالمَقامِ وَاَعْرِفُ اَسْماءَ آبائِهِمْ وَقَبائِلِهِمْ» [6] ؛ «مهدي امتم در ميان ايشان [ائمه] محمدي است که زمين را از عدل و داد آکنده سازد، همچنان که از ظلم و جور پر شده باشد. به خدا سوگند من کساني را که در ميان رکن و مقام با او بيعت مي کنند، مي شناسم و اسامي پدران و قبايلشان را نيز مي دانم».

در برخي از آثار اهل سنّت نيز از «بين رکن و مقام» به عنوان جايگاه بيعت حضرت مهدي عليه السلام با يارانش سخن گفته شده است. [7] .

2. محل کشته شدن نفس زکيّه و رخداد يکي از نشانه هاي حتمي ظهور

امام باقرعليه السلام پس از بيان پاره اي از نشانه هاي ظهور، در ادامه فرمود: «...وَقُتِلَ غلامٌ مِن آل مُحَمَّدٍصلي الله عليه وآله بَينَ الرُّکنِ وَالمَقامِ، اِسْمُهُ مُحَمَّدُ بنُ الحَسَنِ - النَّفسُ الزَّکِيَةِ -...» [8] ؛ «و جواني از آل محمد که نامش محمدبن حسن - يا نفس زکيّه - است، بين رکن و مقام کشته شود....».


پاورقي

[1] لسان العرب، ج13، ص185؛ مجمع البحرين، ح 6، ص 257.

[2] کتاب العين، ج 5، ص 232.

[3] بقره (2)، آيه 125.

[4] آل عمران (3)، آيه 97.

[5] من لايحضره الفقيه، ج 2، ص 245، ح 2313.

[6] کمال الدين و تمام النعمة، ج 1، باب 24، ص 284، ح 37.

[7] ر.ک: المصنف، الصنعاني، ج 11، ص 271؛ المصنف، ابن ابي شيبه، ج 8، ص 609؛ معجم الکبير، الطبراني، ح 23، ص 296؛ کنزالعمال، ج 11، ص 125، ح 30932، ج 14، ص 265، ح 38668؛ درالمنثور، سيوطي، ج 5، ص 241.

[8] کمال الدين و تمام النعمة، ج 1، ص 330، باب 32، ح 16.