«رساله عمليه» اصطلاحي است مشهور بين شيعيان که در مورد کتاب فتاواي مراجع تقليد به کار مي رود. چنين کتابي مشتمل بر احکام و دستورات مذهبي است که دانستن آنها براي مردم مسلمان ضروري بوده و بر آنان واجب است که مطابق فتواي مرجع تقليد خود عمل کنند.

تاريخ تأليف و تدوين رساله عمليه، به اواخر سده چهارم هجرت مي رسد. از همان آغاز غيبت کبراي امام زمان عليه السلام و نياز شديد عموم مردم به دانستن احکام شرع از طريق عالمان ديني، بيان و تحرير فتوا از سوي فقهاي بزرگ آغاز گرديد که مي توان کتاب «من لايحضره الفقيه» و «المقنعة» را به عنوان نخستين رساله عمليه نام برد. اکثر فقهاي شيعه، تقليد ابتدايي از مجتهد از دنيا رفته را جايز ندانسته اند؛ لذا تأليف و شرح و حاشيه نويسي رساله، به تدريج رواج يافت (به خصوص در قرن هاي يازدهم، دوازدهم و سيزدهم)؛ سپس در قرن حاضر، به اوج خود رسيد. جمعي از فقها و شايد بيش از همه شيخ مرتضي انصاري به منظور رعايت احتياط شديد و اظهار فروتني نسبت به گذشتگان و احياي آثار و بزرگداشت آنان، از تأليف رساله مستقل خودداري کردند و فتاواي خود را فقط به صورت حاشيه بر رساله هاي پيشين ابراز داشتند.

بيشتر رساله هاي عمليه در گذشته به زبان عربي تأليف مي شد. سپس رساله هاي بسياري به زبان فارسي، اردو، ترکي و زبان هاي ديگر منتشر شده است. بعضي از رساله ها تمامي ابواب فقه را شامل مي شود؛ ولي بيشتر فقها به نوشتن ابواب مورد ابتلاي مقلدان اکتفا کرده اند. در قرن اخير نيز مباحث تازه اي همچون عمليات بانکي، بيمه، سرقفلي، تشريح، و بعضي از مسائل طبي و... پديد آمده و بيشتر رساله هاي جديد به بيان آرا، در اين زمينه ها پرداختند.

برخي از فقها هم به تدوين مسائل مستحدثه و تأليف رساله هاي جداگانه در اين باب اقدام کرده اند. [1] .