محمدبن عثمان، دومين نائب از «نواب چهارگانه» امام زمان عليه السلام و فرزند نايب اوّل عثمان بن سعيد است، در زمان حيات پدرش از طرف امام عسکري عليه السلام به نيابت امام غايب معرفي شده بود. بدين صورت که آن حضرت وقتي گروهي از شيعيان يمن در شهر «سامرا» به حضورش شرفياب شدند، ايشان عثمان بن سعيد را نزد خود فرا خواند، و بر وکالت و وثاقت او تصريح کرد. در ادامه فرمود: گواه باشيد که عثمان بن سعيد عمري، وکيل من است و فرزندش محمدبن عثمان وکيل فرزند من مهدي شما است». [1] .

عثمان بن سعيد به هنگام مرگ خود، نيابت را به دستور حضرت مهدي عليه السلام به فرزند خود «محمد» سپرد. به علاوه خود حضرت ولي عصرعليه السلام نيز در توقيعاتي، تصريح به نيابت او فرمود. [2] .

آن حضرت در توقيعي چنين فرمود: «ما براي خداييم و بازگشتمان به سوي او است، تسليم فرمان خدا و راضي به قضاي الهي هستيم. پدرت سعادتمندانه زيست و نيکو از اين جهان ديده بر بست. خداي رحمتش کند و او را به اوليا و موالي خود ملحق سازد که همواره در راه آنان کوشا بود و در چيزهايي که او را به خدا نزديک سازد، تلاش فراواني داشت. خداي - تبارک و تعالي - رويش را سفيد و درخشنده گرداند و لغزش هايش را ببخشد». [3] .

در بخش ديگري از آن توقيع فرمود: «از کمال سعادت او بود که خداوند چون تو فرزندي را روزي اش ساخت که جانشين او باشد و به امر او قيام کند». [4] .

همچنين در توقيع ديگري فرمود: «... و اما محمدبن عثمان عمري پس خداوند از او و پدرش خشنود و راضي باشد، همانا او مورد وثوق من و نوشته او نوشته من است». [5] .

محمدبن عثمان، به رغم مخالفت هايي که از طرف مدعيان دروغين نيابت با وي صورت مي گرفت و با وجود فشارهايي که از طرف حکام و خلفاي آن دوران اعمال مي شد؛ توانست منصب نيابت ولي عصرعليه السلام را در امور محوّله به او، به نحو احسن انجام دهد و نگذاشت غاليان با ترفندهاي دروغين خود، شيعيان را متوجه خود سازند و نيابت او را متزلزل کنند. از اين رو دوستداران ائمه عليهم السلام هيچ گاه درباره نيابت و وثاقت ايشان، دچار شک و ترديد نگشتند.

نايب دوم، بيشترين مدت را ازجهت بقا در سمت نمايندگي امام زمان عليه السلام به خود اختصاص داد و حدود چهل سال به عنوان نايب و رابط بين امام و شيعيان بود. لذا توفيق يافت مشکلات و مسائل فقهي، کلامي، اجتماعي و... بيشتري از محضر مبارک حضرت مهدي عليه السلام استفسار کند و در اختيار عموم مردم قرار دهد.

ابوجعفر محمدبن عثمان طبق قول مشهور در سال 305 ه .ق در آخر ماه جمادي الاولي [6] وفات يافت. قبر او در کنار قبر مادرش، بر سر راه کوفه و در محلي که خانه اش آنجا بود، واقع است. اين محل در سمت غربي بغداد واقع است. [7] .