وكلاي حضرت مهدي


يکي ازتشکل هاي مهمي که دردوران ائمه متأخر شکل گرفت، «تشکيلات وکالت» بود که ايشان جهت آماده کردن هرچه بيشتر مردم، براي تحمّل دوران غيبت حضرت مهدي عليه السلام به وجود آوردند. ايشان هر چه بيشتر مي کوشيدند تا از مواجهه مستقيم کم کرده، امور را به عهده افراد لايقي بگذارند.

اين تشکيلات رسماً در زمان امام کاظم عليه السلام به وجود آمد و در زمان حضرت مهدي به اوج خود رسيد.

در زمان غيبت صغري اين تشکيلات، به وسيله چهار تن (در طول هم) رهبري مي شد؛ به اين صورت که شيعيان از حضرت مهدي عليه السلام در زمينه مسائل فقهي، مالي و حتي امور شخصي سؤال کردند، اين پرسش ها از طريق نواب اربعه (سفراي حضرت) انجام مي پذيرفت و پاسخ نيز بعد از مدتي کوتاه، به آنان داده مي شد.

اين نايبان نيز وکلايي در بسياري از شهرهاي اسلامي داشتند که با سرعتي فراوان، در آسان ساختن کارهاي نايبان حضرت، انجام وظيفه مي کردند. وکيلان، افرادي خوش رفتار، استوار در عقيده، ثابت قدم و معروف به زهد و تقوا و صلاح بودند. [1] .

اين وکيلان بعد از نواب اربعه، عبارت بودند از:

1. احمد بن اسحاق (وکيل در قم)

2. محمدبن شاذان (نائب در نيشابور)

3. محمدبن حفص

4. محمدبن صالح همداني (وکيل در همدان)

5. قاسم بن علا (وکيل در آذربايجان)

6. ابوالحسين محمدبن جعفر اسدي (وکيل در ري) [2] .

7. ابراهيم بن محمد همداني

8. ابراهيم بن مهزيار (وکيل در اهواز)

9. محمدبن ابراهيم بن مهزيار

10. احمدبن حمزة بن يسع قمي

11. داوود بن قاسم بن اسحاق

12. محمدبن علي بن بلال

13. ابومحمد وجنائي

14. عبداللّه بن ابي غائم قزويني

15. حسين بن علي بزوفري

16. احمدبن هلال عبرتائي

17. حاجزبن يزيد ملقب به وشاء وکيل در بغداد [3] .

البته سه تن از اين افراد - محمدبن علي بن بلال، محمدبن صالح همداني و احمدبن هلال - منحرف و از وکالت امام عليه السلام عزل شدند!

وکيلان در کنار نواب اربعه (سفيران) ايفاي نقش مي کردند. بخشي از تفاوت هاي اينان و نايبان چهارگانه، عبارت بود از:

1. نواب اربعه «نايب خاصّ» بودند و «سفير» خوانده مي شدند. ديگران نيابت يا وکالت داشتند؛ اما از عنوان «سفارت» بهره نمي بردند.

2. نواب اربعه با امام عليه السلام ارتباط مستقيم داشتند؛ اما وکلاي امام عليه السلام به واسطه نوّاب اربعه با امام مرتبط بودند.

3. مسؤوليت نوّاب اربعه از نظر جغرافيايي فراگير بود؛ اما ساير وکيلان هر يک در منطقه اي خاصّ فعاليت مي کردند. [4] .

4. نواب اربعه مسؤوليت هدايت همگاني و نيابت عام و مطلق و فراگير داشتند؛ يعني، به بيان احکام، شرح و تفسير احکام و قرآن کريم، تبيين دين، سرپرستي ايتام و وقف، اجراي حدود، رسيدگي به شيعيان، جمع آوري خمس و زکات و... مي پرداختند؛ ولي ديگر نايبان و وکيلان تنها مسؤوليت مشخصي داشتند و نيابتشان خاصّ بود؛ براي مثال برخي از آنان در اخذ وجوه شرعي وکيل بودند و گروهي در سرپرستي وقف يا ايتام انجام وظيفه مي کردند.


پاورقي

[1] امام مهدي از ولادت تا ظهور، ص 236.

[2] کتاب الغيبة، ص 415، ح 391؛ کمال الدين، ح 2، باب 16 و43.

[3] ر.ک: رجال کشي، کمال الدين و تمام النعمة، کتاب الغيبة.

[4] ر.ک: تاريخ الغيبة الصغري، ص 609.