جواب:
نحوه ارتباط امام زمان(ع) در دو مرحله قابل بررسي است:
الف) زمان غيبت صغري.
ب) غيبت كبري.
در زمان غيبت صغري كه از سال 260 و يا 255 ه' ق آغاز شد و در سال 329 پايان يافت(1) مردم پرسشهاي عقيدتي، اجتماعي و مشكلات خويش را به وسيله نواب خاص - كه بعدا اسامي آنها بيان خواهد شد - با امام زمان(ع) دز ميان گذاشته و آن حضرت مسائل و پرسشهاي مردم را پاسخ ميگفتند. گاهي گروهي از مردم به وسيله نواب خاص امام زمان(ع) به ديدار امام دوازدهم(ع) ميرفتند؛ از اين رو در اين مدت امام هم غايب بود و هم غايب نبود.(2)
نواب خاص امام زمان(ع) كه نقش بنيادي در برقراري ارتباط مردم با امام زمان(ع) داشتهاند عبارتند از:
1 - ابو عمرو عثمان بن سعيد عمري؛
2 - ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعيد عمري؛
3 - ابوالقاسم حسين بن روح نوبختي؛
4 - ابوالحسن علي بن محمد سمري.
در اين جا لازم است به بخشي از وظايف و فعاليتهاي نواب خاص امام زمان(ع) اشاره شود كه چگونه مردم با امام زمان(ع) ارتباط برقرار ميكردند:
الف) پنهان داشتن نام و مكان امام:
گر چه امكان رؤيت امام زمان(ع) در غيبت صغري براي مردم و نواب خاص وجود داشت، ولي به دليل مشكلات سياسي، هر يك از نواب موظف بودند كه نام ومكان امام را افشا نكنند؛ زيرا جان امام از سوي حكومت تهديد ميشد.
البته اين پنهان كاري به دستور خود امام زمان(ع) صورت گرفته بود. ارتباط شيعيان نيز بدون اين كه مكان امام را بدانند برقرار ميشده است.
ب) پاسخ گويي به سؤالات فقهي و مشكلات عقيدتي:
نواب خاص علاوه بر وظيفه فوق، وظيفه پاسخ گويي به سؤالات فقهي و مشكلات عقيدي را نيز بر عهده داشتهاند. نواب خاص به دليل اين كه از دانش بسيار بالايي برخوردار بودهاند، به بهترين وجه شبهه زدايي نموده و پرسشهاي مردم را جواب ميدادند. از سوي ديگر سؤالات فقهي و شرعي شيعيان را به عرض امام رسانده و پاسخها را دريافت ميكردند و به مردم ابلاغ مينمودند.
ج) اخذ و توزيع اموال متعلق به امام زمان(ع):
نواب خاص اموال متعلق قه امام را (مانند بيت المال، سهم امام) را از شيعيان گرفته و به هر طريقي ممكن به امام زمان(ع) ميرساندند.
در زمان غيبت كبري نيز نحوه ارتباط با امام زمان ممكن است با طرق زير امكانپذير باشد:
1 - ملاقات حضوري:
در خصوص امكان وعدم امكان ملاقات حضوري با امام زمان(ع) اختلاف است. برخي عقيده دارند كه ملاقات حضوري امكان داشته و انسان با رعايت تقوا و ايجاد شايستگي، ميتواند به حضور امام زمان(ع) برسد. چنان كه شخصيت هايي مانند مقدس اردبيلي(3)، علامه حلي(4) و علامه بحر العلوم(5) و... به حضور آن حضرت رسيدهاند. سيد مرتضي (6)، شيخ طوسي و... از طرفتداران اين نگرش هستند. شيخ طوسي مينويسسد:
ما قطع نداريم كه حضرت از تمم اولياي خود، پنهان باشد، بلكه جايز است كه براي بيشتر آنان ظاهر گردد و نميداند هر انساني مگر حال خود را....(7)
برخي ديگر عقيده دارند كه ملاقات حضوري با امام زمان(ع) امكان ندارد. محمد بن ابراهيم، معروف به نعماني(8)، فيض كاشاني (9) و الغطا (10) و از طرفداران اين نگرش هستند. اينن به برخي از روايات تمسك نمودهاند كه هر گونه اترباط حضوري با امام زمان(ع) رامنع كردهاند.(11) امام زمان(ع)در توقيع شريف خطاب به آخرين نايب خاص آن حضرت، يعني علي بن محمد سمري فرمود: به زودي از شيعيان من خواهدآمد، كساني كه ادعاي ديدن مرا بكنند. آگاه باشيد، هر كس قبل از خروج سفياني، و صيحه آسماني، ادعا كند كه مرا ديده است، او دروغگوي افترا زننده است.(12)
واقعيت آن است كه با تقوا و معنويت و قابليت ميتوان به حضور آن امام همام رسيد، چنان كه برخي از بزرگان به حضور او رسيدهاند. به نظر ميرسد آن عده از رواياتي كه دلالت بر منع ملاقات دارند، ناظر بر اين است كه جلوي هر گونه سوء استاده از ادعاي ديدن امام زمان گرفته شود و هر كس ادعاي رويت امام زمان(ع) را نكند. برخي از بزرگان به حضور امام رسيدهاند و مرحوم آخوند خراساني نيز ملاقات امام زمان(ع) را براي افراد خاصي ممكن دانسته است.
2 - ارتباط معنوي:
بي ترديد ميتوان با امام زمان(ع) ارتباط معنوي برقرر كرد. البته اين ارتباط با بهرهگيري از تقوا، دعا خواند و توسل به ائمه(ع)، به ويژه به ساحت مقدس امام زمان(ع) امكانپذير است. شايد بر همين اساس باشد كه يكي از وظايف شيعيان در زمان غيبت، دعا كردن براب امام زمان(ع) و توسلات بيان شده است.(13) ارتباط معنوي بدان معنا نيست كه انسان امام زمان(ع) را ملاقات حضور كند، بلكه بايد با آن امام ارتباط برقرار كند و هميشه به ياد او بوده و او را در تمام اعمال خود ناظر بداند و هرگاه چنين لياقت و شايستگياي حاصل شد آن حضرت نيز به انسان عنايت نموده و به رفع مشكلات انسان ميپردازد؛ از اين رو امام زمان(ع) در توقيعي كه براي شيخ مفيد صادر نمود فرمود: فانا نحيط علما بأنبائكم و لا يعزب عناشي من اخباركم. (14) ما بر اخبار و احوال شما آگاهيم و هيچ چيز از اوضاع شما بر ما پوشيده نميماند. باز حضرت در همان توقيع فرمود: ما در رسيدگي و سرپرستي شما كوتاهي نكرده و ياد شما را از خاطر نبردهايم، كه اگر جز اين بود، دشواريها و مصيبتها بر شما فرود ميآمد و دشمنان شما را ريشه كن ميكردند.(15)
ارتباط معنوي انسان با امام زمان(ع) سبب ميشود كه آن حضرت در ميان مردم حضور پيدا كند اگر چه مردم او را نشناسند. امام علي(ع) فرمود: سوگند به خداي علي، حجت خدا در ميان آنان هست و در كوچه و بازار آنها گام بر ميدارد و بر خانههاي آنان وارد ميشود و در شرق و غرب جهان به سياحت ميپردازد و گفتار مردمان را ميشنود و بر اجتماعات آنان وارد شده سلام ميدهد. او مردمان را ميبيند.(16) در دعاي ندبه ميخوانيم: جانم فدايت! تو آن غايبي هستي كه از ميان ما بيرون نيستي، جانم فدايت! تو آن دور شده از وطن هستي كه از ما دور نيستي.(17)
3 - ارتباط از طريق نامه:
يكي از راههاي ارتباط با امام زمان(ع) نامه نگاري است. مرحوم شيخ عباس قمي به نقل از تحفه الزاير مجلسي و مفاتيح النجاة سبزواري مينويسد: هر كسي حلاجتي داشته باشد و اين را در نامهاي بنويسد و در يكي از قبور ائمه(ع) بيندازد و يا مهر كند و خاك پاكي را گل سازد و آن را در ميان آن گذارد و در چاهي عميق و يا نهري اندازد، آن گاه امام زمان(ع) خود شخصامتولي برآوردن حاجت ميشود.(18)
پي نوشتها:
1 - صدوق، كمال الدين، ص 480، بحار الانوار، ج 52، ص 152، صافي گلپايگاني، منتخب الاثر، ص 268.
2 - محمد رضا حكيمي، خورشي مغرب، ص 53.
3 - منتهي الامال، ج 2، ص 470 و مهدي موعود، 934.
4 - تنكابني، قصص العلماء، ص 259.
5 - بحار الانوار، ج 52، ص 174.
6 - تنزيه الانبياء، ص 182، به نقل از مجله حوزه، ويژه نامه امام زمان، ص 99.
7 - كتاب الغيبة، ص 99.
8 - كتاب الغيبة، ص 160.
9 - وافي، ج 2، ص 414.
10 - حق المبين، ص 87.
11 - شيخ طوسي، كتاب الغيبة، ص 395.
12 - شيخ صدوق، كمال الدين، ص 516.
13 - منتهي الامال، ص 559 و 562.
14 - احتجاج طبرسي، ج 2، ص 596.
15 - همان.
16 - جباري، عاشوري و حكيم، تاريخ عصر غيبت، ص 426، به نقل از غيبت نعماني، ص 72.
17 - مفاتيح الجنان، دعاي ندبه.
18 -. منتهي الامال، ج 2، ص 491.
|
