» سؤال اين است که: آيا امام زمان (عج) نسبت به دقت دقيق ظهور خود آگاهي دارند يا خير؟ ثانياً تعيين زمان دقيق ظهور چه حکمي دارد؟

 در پاسخ پرسش ايشان نکاتي را يادآور مي شويم

1. تعيين وقت براي ظهور و فلسفه انتظار

انتظار منجي از سويي عاملي براي پايداري و شکيبايي در برابر سختيها و مشکلات عصر غيبت و از سويي ديگر عاملي براي پويايي و تحرک شيعيان و آماده باش هميشگي آنان است. براساس تعاليم ائمه معصومين(ع) منتظر بايد هر لحظه آماده ظهور باشد و زندگي خود را چنان سامان دهد که هر زمان اراده خدا به ظهور تعلق گرفت بتواند با سربلندي در پيشگاه حجت خدا ظاهر شود.

به عبارت ديگر انتظار ظهور حجت در آينده اي نامشخص هم بيم دهنده و هم نويدبخش است. بيم دهنده است؛ زيرا منتظر با خود مي گويد شايد همين سال، همين ماه و يا همين روز ظهور رخ دهد پس بايد آماده حضور در پيشگاه حجت خدا و ارائه اعمال خود به آن حضرت باشم. و اميدبخش است؛ چرا که منتظر مي انديشد شايد در آينده اي نزديک ظهور رخ دهد و سختيها و مشکلات او به پايان برسد و لذا بايد پايداري و مقاومت ورزيد و تسليم جريانهايي نشد که در پي غارت سرمايه هاي ايماني و اعتقادي اند.

با توجه به مطالب ياد شده، مي توان گفت که تعيين زمان براي ظهور برخلاف مفهوم و فلسفه انتظار است و چه بسا منتظر را به سستي و يا نااميدي بکشد؛ زيرا وقتي گفته شود که تا فلان زمان مشخص، هر چند آينده اي نه چندان دور، ظهور به وقوع نخواهد پيوست، ما به طور طبيعي دچار سکون و رکود مي شويم و به اين بهانه که هنوز تا ظهور فاصله داريم؛ از به دست آوردن آمادگي لازم براي ظهور خودداري مي کنيم.

از سويي ديگر اگر ظهور به هر دليل در زماني که به ما وعده داده شده رخ ندهد ما دچار نااميدي و يأس مي شويم و چه بسا که در اصل اعتقاد به ظهور منجي آخرالزمان نيز دچار ترديد شويم. اين نکته اي است که در روايات نيز مورد توجه قرار گرفته است.

از جمله در روايتي که فضيل بن يسار از امام محمد باقر(ع) نقل کرده، آن حضرت در پاسخ اين پرسش که »آيا براي اين امر (برخاستن قائم(ع))، وقت (مشخص) وجود دارد، فرمود:

کساني که براي اين امر وقت تعيين مي کنند، دروغ مي گويند (آن حضرت سه مرتبه اين سخن را تکرار کرد و آنگاه فرمود:) زماني که موسي(ع) قومش را براي رفتن به قراري که با پروردگارش داشت ترک کرد، به آنها وعده داد که تا سي روز ديگر برمي گردد، اما زماني که خداوند ده روز ديگر بر آن سي روز افزود، قومش گفتند: موسي خلاف وعده کرد پس آن کردند که کردند...1

داستان ارتداد قوم يهود و گوساله پرست شدن آنها در پي تأخير ده روزه حضرت موسي در تاريخ مشهور است و اين هشداري است به همه کساني که در پي تعيين وقت براي ظهورند.

آنچه در روايات امام باقر(ع) در مورد فلسفه تعيين نشدن وقت ظهور آمده بود، به بياني ديگر در روايتي که از امام موسي کاظم(ع) نقل شده، آمده است. آن حضرت در اين زمينه مي فرمايد:

اگر به ما گفته مي شد: اين امر [ظهور قائم] تا دويست سال و يا سيصد سال ديگر واقع نمي شود؛ دلها سخت مي شد و بيشتر مردم از اسلام برمي گشتند. اما گفته اند: اين امر چه با شتاب پيش مي آيد و چه نزديک است! تا دلهاي مردم الفت گيرد و فرج نزديک احساس شود.

بنابراين همه بايد تلاش خود را متوجه اصل قضيه انتظار فرج، منتظر نگهداشتن مردم، حفظ شادابي و سرزندگي انتظار در آنها و يادآوري وظايف منتظران کنند و از پرداختن به موضوع زيان ظهور و تعيين وقت براي تان خودداري نمايند2.

2. ظهور ناگهاني فرا مي رسد

در بسياري از رواياتي که از پيامبر گرامي اسلام(ص) و امامان معصوم(ع) نقل شده، اين نکته مورد تأکيد قرار گرفته که ظهور نيز همانند قيامت، ناگهاني و غير منتظره فرامي رسد. از جمله در روايتي که امام رضا(ع) به واسطه پدران بزرگوارش از پيامبر اکرم(ص) نقل مي کند چنين آمده است:

به پيامبر(ص) عرض شد: اي رسول خدا آن قائم که از نسل شماست چه وقت ظهور مي کند؟ آن حضرت فرمود: ظهور او مانند قيامت است. »تنها خداوند است که چون زمانش فرا رسد آشکارش مي سازد. فرا رسيدن آن بر آسمانيان و زمينيان پوشيده است. جز به ناگهان بر شما نيايد«3و4.

امام باقر(ع)، نيز در تفسير اين آيه شريفه:

آيا چشم به راه چيزي جز آن ساعتند که ناگاه و بي خبرشان بيايد؟5

مي فرمايد:

مراد از ساعت، ساعت [قيام] قائم(ع) است که ناگهان برايشان بيايد6.

حضرت صاحب الامر(ع) نيز در يکي از توقيعات خود بر اين نکته تأکيد مي ورزند که ظهور ناگهاني و دور از انتظار فرا مي رسد:

فرمان ما به يکباره و ناگهاني فرا مي رسد و در آن زمان توبه و بازگشت براي کسي سودي ندارد و پشيماني از گناه کسي را از کيفر ما نجات نمي بخشد7.

اين دسته از روايات از يکسو هشداري است به شيعيان که در هر لحظه آماده ظهور حجت حق باشند و از سويي ديگر تذکري به همه کساني که در پي تعيين وقت براي ظهورند.

3. نهي از تعيين وقت براي ظهور

چنانکه گفته شد؛ تعيين وقت براي ظهور جايز نيست و براساس روايات معصومين(ع) ما وظيفه داريم کساني را که به تعيين وقت براي ظهور مي پردازند تکذيب کنيم. در اينجا براي آشنايي شما عزيزان به برخي از اين روايات اشاره مي کنيم.

امام صادق(ع) در روايتي خطاب به محمدبن سلم مي فرمايد:

اي محمد! هر کس براي تو خبري از ما درباره تعيين وقت [ظهور] نقل کرد در تکذيب او درنگ نکن؛ زيرا ما [اهل بيت] براي هيچ کس وقت ظهور را تعيين نکرده ايم8.

در روايات ديگري وقتي »مهزم« به امام صادق(ع) عرض مي کند:

فدايت شوم، در مورد اين امري که ما در انتظار آنيم، مرا آگاه کنيد که چه زماني واقع مي شود؟

آن حضرت مي فرمايد:

اي مهزم! آنان که [براي اين امر] تعيين وقت مي کنند دروغ مي گويند و آنها که [در اين امر] شتاب مي کنند نابود مي شوند و کساني که تسليم مي شوند نجات مي يابند9.

همچنين در توقيعي که از ناحيه مقدسه صاحب الزمان(ع) در پاسخ به پرسشهاي »اسحاق بن يعقوب« وارد شده چنين مي خوانيم:

اما آشکار شدن فرج، به اراده خداوند است و آنان که [براي ظهور] وقت تعيين مي کنند دروغ مي گويند10.

توجه به روايات ياد شده به خوبي اين نکته را بر ما روشن مي سازد که ما نه تنها حق نداريم به استناد برخي رويدادهاي اجتماعي و يا حوادث طبيعي به پيش بيني زمان ظهور و تعيين وقت براي آن بپردازيم؛ بلکه بر ما لازم است که ادعاي کساني را که مدعي دانستن زمان ظهورند تکذيب کنيم و جلوي نشر اين گونه ادعاها را بگيريم.

فلسفه اين حکم نيز روشن است؛ شما تصور کنيد اگر هر از چندي زماني براي ظهور تعيين شود و ظهور به وقوع نپيوندد چه پيش خواهد آمد. آيا مردم رفته رفته نااميد نمي شوند و اعتقاد خود را نسبت به اصل انديشه مهدويت و ظهور منجي از دست نمي دهند؟!

4. زمان ظهور، رازي از رازهاي خدا

براساس آنچه تاکنون بيان شد اين احتمال که زمان ظهور را تنها خداوند، تبارک و تعالي، مي داند تقويت مي شود و مي توانيم بگوييم: حضرت مهدي (ع) نيز منتظر روزي هستند که با اذن خداوند حرکت نجات بخش خود را آغاز کنند. اما از برخي ديگر از روايات چنين برمي آيد که خداوند، زمان فرا رسيدن امر فرج را چون بسياري ديگر از رازهاي آفرينش براي پيامبر خود حضرت محمد(ص) آشکار ساخته و آن حضرت نيز آن را براي وصيّ خود امير مؤمنان(ع) و ايشان نيز آن را براي فرزندشان امام حسن مجتبي(ص) و... همينطور هر امام براي امام پس از خود آشکار ساخته است. ولي آنها اجازه آشکار ساختن آن را براي ديگران ندارند.

در قسمتي از وصاياي امام صادق(ع) به ابوجعفر محمدبن نعمان، معروف به »مؤمن الطاق« با اشاره به زمان فرا رسيدن امر فرج چنين آمده است:

اي فرزند نعمان! عالم (امام) نمي تواند از همه آنچه که مي داند، تو را آگاه سازد؛ زيرا آن [زمان] راز خداست که خداوند آن را به جبرئيل(ع)؛ جبرئيل(ع) آن را به محمد(ص)؛ محمد(ص) آن را به علي(ع)؛ علي(ع) آن را به حسن(ع)؛ حسن(ع) آن را به حسين(ع)؛ حسين(ع) آن را به علي(ع)؛ علي(ع) آن را به محمد(ع)؛ و محمد(ع) آن را به ديگري [امام ششم] عرضه داشته است. پس شتاب مکنيد...11.

همچنين در روايت ديگري که از امام محمد باقر(ع) نقل شده آن حضرت در پاسخ يکي از ياران خود که مي پرسد: »کاش به ما مي فرموديد اين امر (ظهور امام مهدي(ع)) چه زماني خواهد بود تا به آن خبر شادمان شويم« مطالبي را بيان مي کنند که از آنها استفاده مي شود که ايشان وقت ظهور را مي دانند اما بنابر مصالحي از بيان آن خودداري مي کنند.12

بنابراين در مورد اين مطلب که آيا امام زمان(ع) از زمان ظهور خود آگاه است يا خير اظهارنظر قطعي و صريحي نمي توان کرد و هر دو احتمال از روايات قابل استفاده است.

سخن آخر اين که براساس روايات قطعي و ترديدناپذير، وظيفه ما انتظار فرج، نزديک ديدن ظهور و کسب آمادگي کامل براي فرا رسيدن اين روز فرخنده است. بنابراين بايد بسيار مواظب بود و اجازه نداد که اصل موضوع »انتظار فرج« به عنوان ارزشمندترين سرمايه اعتقادي شيعه با طرح مباحث فرعي و حاشيه اي چون زمان ظهور، نحوه زندگي حضرت در زمان غيبت و... مورد بي توجهي يا کم توجهي قرار گيرد و از وظايف اصلي منتظران در زمان غيبت، غفلت شود.

امام مهدي(ع) از ما چه انتظاري دارند؟

خواننده خوب موعود، برادر عزيز آقاي رحمت اللَّه حصاري از کرمان پرسيده اند:

در بسياري از مقاله ها و کتابهايي که در زمينه وظايف منتظران نوشته شده اند، صحبت از اين شده که ما بايد در زندگي خود آن گونه سخن بگوييم و رفتار کنيم که امام مهدي(ع) مي پسندند و يا زندگي خود را آن گونه سامان دهيم که آن حضرت مي خواهند. حال پرسش اين است که: از کجا مي توان فهميد که امام زمان(ع) از ما چه مي خواهند و چه کاري را مي پسندند؟

در پاسخ اين سؤال خوب است که دو نکته را يادآور شويم:

1. امام زمان(ع) ادامه دهنده راه پيامبر(ص) و ائمه معصومين(ع) است:

از آنجا که به اعتقاد ما همه امامان معصوم(ع) مفسران کتاب خدا و بيان کنندگان سنت رسول خدا(ص) هستند، رضايت و خشنودي امام زمان(ع) در چيزي جز آنچه که در کتاب خدا آمده يا در کلمات رسول خدا(ص) و ديگر امامان معصوم(ع) به آن اشاره شده نيست. به بيان ديگر اگر کسي به همه تکاليف و وظايفي که در قرآن و روايات معصومين(ع) به آنها امر شده عمل کند و از همه محرمات و گناهاني که در اين دو منبع الهي از آنها نهي شده، دوري جويد خواهد توانست که رضايت امام عصر(ع) را چنان که بايد و شايد به دست آورد.

2. امام زمان(ع) به عوامل خرسندي و ناخرسندي خود اشاره کرده اند:

در احاديث، زيارتها و دعاهايي که در طول دوران غيبت صغرا و پس از آن به صورت توقيع و يا به صورتهاي ديگر از امام مهدي(ع) براي ما به يادگار مانده است به صراحت تمام آنچه که موجب خرسندي يا ناخرسندي آن حضرت مي گردد بيان شده و چگونه عمل کردن، چگونه سخن گفتن و چگونه انديشيدن به ما آموخته شده است. از اين رو با مراجعه به مجموعه ارزشمند يادگارهاي آن حضرت و تأمل و تدبر در آنها مي توان به راحتي هدايت را از گمراهي و صراط مستقيم را از کژراهه ها باز شناخت13.

براي روشن تر شدن موضوع، خوب است که نگاهي داشته باشيم به يکي از اين يادگارهاي گرانقدر امام عصر(ع)؛ يعني دعاي معروفي که با جمله »أللّهمّ ارزقنا توفيق الطاعة...« شروع مي شود و در اوايل مفاتيح الجنان نيز آمده است.

در اين دعاي کوتاه و مختصر، امام مهدي(ع) همه آنچه را که شايسته است ما خود را بدانها آراسته يا از آنها پيراسته سازيم در قالب درخواست از خدا بيان کرده و به صورت غير مستقيم به ما فهمانده اند که به عنوان حجت خدا، چه انتظاري از ما دارند و چگونه شيعه اي را براي خود مي پسندند.

با هم قسمتهايي ازاين دعا را مي خوانيم:

بار خدايا! توفيق فرمانبرداري، دوري از گناهان، درستي و پاکي نيت و شناخت حرامها را، روزي ما فرماي. و ما را به راهنمايي و پايداري گرامي دار و زبان ما را در درست گويي و گفتار حکيمانه استوار ساز و دل ما را از دانش و معرفت سرشار کن و درون ما را از حرام و مال شبهه ناک پاکيزه گردان و دست ما را از ستمگري و دزدي بازدار و چشم ما را از فجور و خيانت بپوشان و گوش ما را از شنيدن سخن بيهوده و غيبت بربند و... .

در ادامه اين دعا، امام عصر(ع) صفات و ويژگيهايي را که شايسته عالمان، دانش پژوهان، پيران، جوانان، زنان، توانگران، تنگدستان، جنگ جويان، حکمرانان و... است برمي شمارند و از خداوند مي خواهند که به هر يک از اين گروهها و اقشار اجتماعي صفات و ويژگيهايي را که شايسته آنهاست عطا فرمايد.

بياييد يک بار اين دعا را با ديد کسي که مي خواهد بداند امامش از او چه انتظاري دارد مرور کنيد تا ببيند آيا مي توانيد با استفاده از اين دعا بفهميد که امام عصر(ع) به طور خاص از شما چه توقع و انتظاري دارند؟!

پي نوشتها:

1. محمد بن يعقوب کليني، الکافي، ج1، ص369-368.

2. همان، ص369، ح 6.

3. سوره اعراف (7) آيه 187.

4. شيخ صدوق، کمال الدين و تمام النعمة، ج 2، ص373.

5. سوره زخرف (43) آيه 66.

6. محمد باقر مجلسي، بحارالانوار، ج 24، ص164، ح4.

7. همان، ج 53، ص176.

8. شيخ طوسي، کتاب الغيبة، ص262.

9. محمد بن يعقوب کليني، همان، ص368، ح2.

10. شيخ صدوق، همان، ج2، ص483، ح4.

11. محمدباقر مجلسي، همان، ج75، ص289، ح2.

12. ر.ک: محمدبن يعقوب کليني، همان، ج8، ص362، ح552.

13. براي مطالعه سخنان امام عصر(ع) ر.ک: محمد خادمي شيرازي، مجموعه سخنان، توقيعات و ادعيه حضرت بقيةاللَّه؛ جواد قيومي اصفهاني، صحيفة المهدي(ع)؛ سيد مرتضي مجتهدي، صحيفه مهديه؛ الشيخ محمد الغروي، المختار من کلمات الإمام المهدي، 3ج.