از بررسي مجموعه معارف مربوط به خصوصيات و ويژگيهاي اهل بيت عصمت، عليهم السلام، چنين برمي آيد که ائمه اطهار، عليهم السلام، از کم و کيف عملکردهاي مردم آگاه مي شوند و در موقعيتها و شرائط خاصي جهت هدايت و اصلاح اعمال و رفتار آنها اقدامات بخصوصي نيز انجام مي دهند. دليلهايي که براين مدعا مي توان ارائه نمود برخي جنبه برهاني دارند و بعضي ديگر نقلي. در اينجا با توجه به مجال مختصري که هست تنها به ذکر دو نمونه از دليلهاي نقلي باختصار اکتفا مي گردد:

1- مساله علم امام

با توجه به مسئوليتهاي مهمي که امام، در بينش اسلامي، در نظام هستي و جامعه اسلامي عهده دار است و مردم هم ملزم به تبعيت کامل و پيروي بي چون و چرا از او هستند اقتضاي طبيعي چنين حقيقتي آن است که امام در تمام زمينه ها اعم از امور ديني و دنيوي و کلي و جزئي و همينطور آنچه مربوط به هدايت مردم است علم و اطلاع کاملي داشته باشد. حتي براين اساس شيعه معتقد است اولا امام بايد اعلم اشخاص باشد، ثانيا علم او همانند علم پيامبر حضوري، موهبتي و عام و فراگير باشد. لذا در بخشي از روايات وقتي به توصيف علم امام پرداخته مي شود از کم و کيف آن با تعابيري چون علم به «ما کان و ما يکون و ما هو کائن » ياد مي شود به عنوان مثال در اصول کافي مرحوم کليني بابي را تحت عنوان «ان الائمه يعلمون علم ما کان و ما يکون و انه لا يخفي عليهم شئ » ارائه نموده است و يا مرحوم علامه مجلسي حدود بيست و دو روايت در جلد بيست و شش بحار نقل کرده است که برطبق مفاد آنها امام نسبت به همه آنچه در آسمان و زمين و بهشت و جهنم تا قيامت واقع مي شود عالم است و چيزي نيست که ائمه، عليهم السلام، نسبت به آن علم نداشته باشند.

از دقت در مضمون اين دسته از روايات بخوبي معلوم مي شود که ائمه اطهار، عليهم السلام، که از جمله آنها وجود مبارک امام زمان، عليه السلام، مي باشند از عملکردها و رفتار و حتي نيتهاي شيعيان خود باخبر مي شوند بعلاوه در اين خصوص از وجود مبارک حضرت بقية الله، عليه السلام، روايتي وارد شده است:

لايعزب عنا شيئ من اخبارکم. (1)

هيچ يک از اخبار شما از ديدما پنهان نمي ماند. ما بر همه امور شما اطلاع پيدا مي کنيم...

بنابراين کوچکترين جايي براي شک در احاطه علم امام زمان، عليه السلام، برتمام شؤون احاد مردم باقي نمي ماند.

2- اخبار عرض اعمال

با مراجعه به قرآن کريم و روايات معصومين، عليهم السلام، اين نکته هم بخوبي استفاده مي شود که پيامبر، صلي الله عليه وآله، و امامان، عليهم السلام، براعمال امت آگاهي دارند. در قرآن کريم مي خوانيم:

قل اعملوا فسيري الله عملکم و رسوله و المؤمنون... (2)

اي پيامبر به مردم بگو: اعمال و وظايف خود را انجام دهيد و بدانيد که خدا و رسولش و مومنان اعمال شما را مي بينند...

رواياتي که در اين زمينه وارد شده است بسيار زياد است از جمله در تفسير همين آيه از امام صادق، عليه السلام، نقل شده است که آن حضرت فرمودند: تمام اعمال مردم هر روز صبح به پيامبر اکرم، صلي الله عليه وآله، عرضه مي شود اعمال نيک و اعمال بد. بنابراين مراقب باشيد... (3)



ويا در روايتي عبدالله بن ابان زيات مي گويد به حضرت رضا، عليه السلام، عرض کردم که براي من و خانواده ام دعايي بکنيد. حضرت فرمودند: مگر من دعا نمي کنم؟ به خدا سوگند اعمال شما در هر روز و شبي برمن عرضه مي شود لذا در هر مورد که مناسب باشد دعا مي کنم .

عبدالله مي گويد اين حرف امام، عليه السلام، براي من تعجب آور بود که اعمال ما هر روز و شب بر امام، عليه السلام، عرضه شود امام، عليه السلام، وقتي متوجه تعجب من شدند خطاب به من فرمودند: آيا کتاب خداوند عزوجل را نمي خواني آنجا که مي فرمايد:



و قل اعملوا فسيري الله عملکم و رسوله و المؤمنون.

و در ادامه آن امام رضا، عليه السلام، فرمودند:

به خدا سوگند در اين آيه مراد از مؤمنون علي بن ابي طالب، عليه السلام، است. (4)

از آنجا که همه ائمه، عليه السلام، به منزله نفس و احدند و همه آنها لذا يک نور هستند از هر حکمي که به يکي از آنها ثابت شود به بقيه هم ثابت خواهد شد.

بنابراين از مفاد اين دسته از روايات و روايات عرض اعمال در شبهاي قدر به ساحت مقدس امام زمان، عليه السلام، بخوبي معلوم مي شود که حضرت صاحب الزمان، عليه السلام، براعمال شيعيان آگاهي دارند. پس از اطلاع از اين حقيقت عمده آن است که هر کس در حد توان خود به گونه اي عمل کند که موجبات شادي پيامبر اکرم، صلي الله عليه وآله، و ائمه اطهار، عليهم السلام، را فراهم سازد در اين باره هم نقل است که روزي امام صادق، عليه السلام، خطاب به اصحاب و مردمي که در مجلس آن حضرت حضور داشتند فرمودند:

چرا رسول خدا، صلي الله عليه وآله، را از خود مي رنجانيد؟

شخصي از حضرت سؤال کرد:

يابن رسول ما چگونه رسول خدا، صلي الله عليه وآله، را ناراحت مي کنيم؟

حضرت صادق، عليه السلام، فرمودند:

مگر نمي دانيد که کليه اعمال شما بر رسول خدا، صلي الله عليه وآله، عرضه مي شود پس اگر معصيتي در اعمال شما مشاهده نمايد باعث ناراحتي و رنجش خاطر او خواهد شد. پس با اعمال بدتان پيامبراکرم، صلي الله عليه وآله، را ناراحت نکنيد بلکه سعي کنيد با اعمال خوبتان او را خوشحال و مسرور سازيد.

پي نوشتها:

1. المجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج 53، ص 175.

2. سوره توبه (9)، آيه 105.

3. الکليني، محمدبن يعقوب، ج 1، کتاب الحجة، باب عرض الاعمال علي النبي و الائمة، ص 219، ح 1.

4. همان، ص 219، ح 4.