وضعيت جهان پيش از ظهور امام عصر(ع) به گونه اي است که شايد انسانهايي را به يأس بکشاند؛ چنانکه بعضي از روايات اشاره به همين موضوع داشته و رواج هرج و مرج، ناامني، شيوع بيماري و گرسنگي و... را به عنوان ويژگيهاي اين دوران برشمرده اند؛ ليکن روايات ديگري نيز وجود دارد که در آنها به نکات روشن و

روزنه هاي اميد براي شيعيان و انسانهاي مؤمن و متعهد اشاره شده است.

برخي از روايات درباره مؤمناني سخن مي گويد که هيچ گاه زمين از آنان تهي نمي شود و آنان در شرايط سخت پيش از ظهور نيز در سراسر جهان حضور دارند.

رواياتي هم به نقش علما و دانشمندان اسلامي در زمان غيبت اشاره دارند که هر از چند گاه يکي از آنان موجب دگرگوني در جامعه و حفظ دين خدا مي شود. در بعضي از روايات معصومين(ع) نيز از نقش ويژه شهر قم پيش از ظهور امام زمان(ع) ياد شده است.



1. نقش مؤمنان حقيقي

بعضي از روايات در پاسخ کساني آمده است که گمان مي کردند روزگاري خواهد رسيد که جامعه از وجود انسانهاي مؤمن تهي و بي بهره شود. امام(ع) اين گمان را نفي کرده و از وجود مؤمنان در هر روزگاري خبر داده است:

زيد زراء مي گويد:

به امام صادق(ع) عرض کردم: مي ترسم ما از مؤمنان نباشيم. امام فرمود: چرا چنين فکر مي کنيد؟ گفتم: زيرا مي بينم در ميان ما کسي نيست که برادرش را بر درهم و دينار مقدم دارد، ولي اين را مي بينم که درهم و دينار را به برادر ديني - که ولايت امير مؤمنان(ع) ما را به دور يکديگر به گرد آورده - ترجيح مي دهيم. امام

صادق(ع) فرمود: اين چنين نيست که مي گويي شما اهل ايمان هستيد ليکن ايمان شما کامل نمي شود تا هنگامي که قائم آل محمد(ع) قيام کند. در آن هنگام خداوند خِرَد شما را نيز کامل مي کند و شما مؤمنان کامل مي شويد. سوگند به آن خدايي که جانم در دست قدرت اوست که در سراسر جهان، انسانهايي هستند که همه دنيا در نظرشان با پر پشه اي برابري نمي کند.1



2. نقش علما و دانشمندان شيعه

هرگاه ابرهاي سياهي و جهل سايه خود را بر جوامع بشري گسترانده است دانشمندان و علماي ديني مسؤوليت خود را در جهت زدودن جهل و ناداني از انديشه ها و فساد و تباهي از دامن مردمان، به خوبي انجام داده اند. طبق روايات، علما در آخرالزمان اين نقش را به خوبي ايفا مي کنند. امام هادي(ع) در اين

زمينه مي فرمايد:

اگر در دوران غيبت قائم آل محمد(ص) دانشمنداني نبودند که مردم را به سوي او هدايت و راهنمايي کنند و با حجتهاي الهي از دينش دفاع نمايند و شيعيان ضعيف را از دامهاي شيطان و پيروانش رهايي داده و از دام ناصبيها (دشمنان اهل بيت) نجات بخشند کسي در دين خدا پا برجا نمي ماند و همه مرتد مي شدند؛

ولي آنان رهبري دلهاي شيعيان ضعيف را با قدرت در دست گرفته و حفظ مي کنند؛ چنان که ناخداي کشتي سکان و فرمان کشتي را نگاه مي دارد. بنابراين آنان نزد خدا والاترين انسانها هستند.2

رسول خدا(ص) پيرامون زنده کننده دين در هر قرن مي فرمايد:

خداوند بزرگ براي امت اسلام در آغاز هر قرن شخصي را برمي انگيزاند تا دين را احيا و زنده نمايد.3

اين گونه روايات با صراحت به نقش علما در روزگار غيبت اشاره کرده و به خنثي شدن توطئه شيطانها و تجديد حيات دين به دست دانشمندان تصريح مي کند.

اثبات اين مطلب در روزگار ما به دليل و برهان نياز ندارد. نقش حضرت امام خميني(ره) در از بين بردن نقشه هاي شوم دشمنان - که اساس دين را در جهان معاصر در معرض خطر قرار داده بودند - بر کسي پوشيده نيست. عزتي که اسلام در اين عصر يافته به برکت انقلاب اسلامي ايران و بنيانگذار آن حضرت امام

خميني است.



3. نقش شهر قم در آخرالزمان

آنگاه که جامعه بشري به سوي انحطاط و تباهي پيش مي رود روزنه اميدي نمايان مي گردد، مردمي پرچمدار نور در دل تاريکيها مي شوند. شهر قم در آخرالزمان اين نقش را بر عهده دارد. روايات بسياري وجود دارد که در آنها اين شهر مقدس و انسانهاي وارسته اي که در آن وجود خود را از چشمه زلال مکتب اهل بيت

سيراب کرده و رسالت ابلاغ پيام را برعهده گرفته اند، ستايش شده اند.

ائمه معصومين(ع) درباره قم و نقش آن در نهضت فرهنگي زمان غيبت امام زمان سخناني دارند که به برخي از آنها اشاره مي شود:

3-1 - قم حرم اهل بيت: از برخي روايات برداشت مي شود که قم و اهل آن نشانه و الگوي تشيع و ولايت بوده و خواهند بود، از اين رو هر کس را که مي خواستند دوستدار اهل بيت و علاقه مند به آنان معرفي نمايند او را «قمّي» خطاب مي کردند. چنان که در روايتي آمده است:

گروهي خدمت امام صادق(ع) شرفياب شدند و گفتند:ما از مردم «ري» هستيم، حضرت فرمود: آفرين به برادرانمان از «اهل قم». آنان چند بار تکرار کردند: ما از «ري» خدمت شما رسيده ايم. حضرت نيز سخن نخست خود را تکرار مي کرد. آنگاه فرمود: حرم خداوند مکه است؛ براي رسول خدا نيز حرمي در مدينه است؛

کوفه حرم اميرالمؤمنين است و حرم ما (اهل بيت) شهر قم است. و به زودي دختري از فرزندانم به نام فاطمه در آن دفن مي شود، هر کس او را (با معرفت) زيارت کند، بهشت بر او واجب مي شود. راوي مي گويد: «امام صادق اين سخن را هنگامي بيان فرمود که هنوز امام کاظم متولد نشده بود».4

در روايت ديگري به نقل از «صفوان» آمده است:

روزي نزد (ابوالحسن) امام کاظم بودم و سخن از مردم قم و ميزان علاقه و دلبستگي آنان به حضرت مهدي(ع) به ميان آمد. امام هفتم فرمود: «خداوند آنان را رحمت کند و از آنان خشنود باشد».

آنگاه ادامه داد:

بهشت هشت در دارد که يکي از آنها براي مردم قم است، در ميان شهرها و کشورها، آنان نيکان و نخبگان شيعيان ما هستند. خداوند ولايت و دوستي ما را با طينت و سرشت آنان آميخته است.5

ائمه معصومين(ع) شهر قم را از ابتدا، پايگاه عاشقان اهل بيت و حضرت مهدي(ع) مي دانسته اند و شايد دري از بهشت که به شهر قم اختصاص دارد، باب المجاهدين يا باب الاخيار (درب نيکان) باشد؛ چنان که در روايت نيز به اهل قم، «نيکان شيعه» گفته شده است.

3-2 - شهر قم، حجت بر ديگران: خداوند در هر زمان، انسانهايي دارد که بر ديگران حجت اند و چون آنان در راه خدا قدم برداشته و براي اعتلاي کلمهالله مبارزه مي کنند، خداوند ياور آنان خواهد بود و شر دشمنان را از آنان دور مي کند. در زمان غيبت امام عصر(ع) قم و مردم آن بر ديگر انسانها حجت هستند.

امام صادق(ع) مي فرمايد:

گرفتاريها و مشکلات از قم و مردمش به دور است و روزگاري خواهد رسيد که قم و مردم آن حجت بر همه مردمان باشند و آن هنگام ظهور حضرتش مي باشد و اگر چنين نبود زمين اهلش را فرو مي برد.

به يقين فرشتگان، گرفتاريها را از قم و مردمانش دور مي کنند و هيچ ستمگري قصد قم را نمي کند مگر آنکه خداوند کمرش را مي شکند و او را گرفتار درد، مصيبت يا دشمن مي گرداند. خداوند نام قم و مردم آن را از ياد ستمگران مي برد چنان که آنان ياد خدا را فراموش کرده اند.6

3-3 - مرکز نشر فرهنگ اسلامي: يکي ديگر از موارد قابل توجه در روايات اين است که شهر قم در روزگار غيبت به عنوان مرکزيتي براي رساندن پيام اسلام به گوش مستضعفان زمين درخواهد آمد و علما و دانشمندان ديني آن حجتي بر جهانيان خواهند شد.

امام صادق(ع) در اين باره مي فرمايد:

به زودي شهر کوفه از مؤمنان تهي مي گردد و علم و دانش از آنجا رخت برمي بندد و چون ماري که در گوشه اي چنبره زده است محدود مي گردد و آنگاه علم در شهري که به آن قم مي گويند آشکار مي شود و اين شهر پايگاه علم و فضيلت و معدن دانش و کمال مي گردد به گونه اي که روي زمين هيچ مستضعف (فکري) نمي ماند که از دين آگاهي نداشته باشد - حتي زنان پرده نشين - و اين زمان در نزديکي ظهور قائم ما خواهد بود.

خداوند، قم و مردمش را جانشينان حضرت حجت قرار مي دهد و اگر چنين نبود زمين اهلش را فرو مي برد و حجتي بر زمين نمي ماند. علم و دانش از شهر قم به شرق و غرب جهان سرازير مي شود و بر جهانيان تمام مي گردد به گونه اي که هيچ شخصي نمي ماند که دين و دانش به او نرسيده باشد. آنگاه حضرت قائم

ظهور مي کند و عذاب الهي بر کافران به دست آن حضرت فرو مي آيد؛ زيرا خداوند از بندگان انتقام نمي گيرد مگر هنگامي که حجت بر آنان تمام شده باشد.7

در روايت ديگري آمده است:

اگر مردم قم نبودند دين از بين مي رفت.8



پي نوشتها :

1 . بحارالانوار، ج67، ص351.

2 . تفسير امام عسکري، ص344؛ الإحتجاج، ج2، ص260؛ بحارالانوار، ج2، ص6.

3 . سنن ابي داود ج4، ص104؛ جامع الأصول، ج12، ص63؛ کنزالعمال، ج12، ص193.

4 . بحارالانوار؛ ج60، ص217.

5 . همان، ص216.

6 . همان، ص213.

7 . سفينهالبحار، ج2، ص445؛ بحارالأنوار، ج60، ص213.

8 . بحارالأنوار، ج60، ص217.