پاسخ: اگر چه از ظاهر بعضي روايات و ادعيه معصومين، چنين استنباط شده که آن حضرت داراي همسر و اولاد مي باشد. اما همان طور که خواهد آمد، برخي روايات نيز که از درجه اعتبار زيادي برخوردارند، به فرزند نداشتن آن حضرت تصريح دارند.

و اما ابتدا به رواياتي که به وسيله آنها مي توان بر فرزند داشتن حضرت مهدي (عج) استدلال نمود، مي پردازيم و آنها را مورد بررسي قرار مي دهيم:

1- شيخ طوسي از مفضل بن عمر روايت مي کند که امام صادق (ع) فرمود: «هيچ يک از فرزندان او و ديگران از محل وي اطلاع ندارند، مگر خدايي که اختيار او را در دست دارد». [1] .

استدلال به اين روايت از چند جهت صحيح نيست:

الف) نعماني، همين جمله را چنين روايت کرده است: «لا يطلع علي موضعه احد من ولي و لا غيره...». [2] .



[ صفحه 142]



ب) گفته مي شود در روايت شيخ طوسي تحريف واقع شده است. زيرا در روايت ضمير مفرد به جاي ضمير جمع استفاده شده، و مي گويد: «از فرزندان او و ديگري، در حالي که صحيح اين بود که بگويد: «از فرزندان او و ديگران».

ج) بر فرض که بپذيريم، باز هم چيزي در روايت وجود ندارد که حاکي از زمان و فرزندان امام (ع) باشد. و شايد پس از چند قرن فرزندانش متولد شوند.

2- روايت «جزيره خضراء» که مرحوم مجلسي در بحار الانوار نقل کرده است، در صورتي که اين روايت - چنانکه در پرسش قبلي گذشت - داراي سند معتبر و قابل اعتماد نيست، و بيشتر شبيه يک افسانه و رمان است تا واقعيت.

3- روايت «پنج شهر» احمد بن محمد بن يحيي انباري مبني بر اينکه امام زمان (ع) فرزنداني دارد که پنج تن از آنان حکومت پنج شهر و پايتخت را عهده دارند. اين روايت نير به يک افسانه مي ماند، ضمن اينکه سند اين داستان بسيار سست و بي اساس است.

علامه محقق، شيخ آقا بزرگ تهراني، در صحت روايت مذکور تشکيک کرده چنين مي نويسد:

«اين داستان در آخر يکي از نسخه هاي کتاب «تعازي» تأليف محمد بن علي علومي مرقوم بوده است. پس علي بن فتح الله کاشاني، گمان کرده که داستان مرقوم، جزو آن کتاب است، در صورتي که اشتباه کرده و ممکن نيست داستان، جزء آن کتاب باشد، زيرا يحيي بن هبيره وزير، که اين قضيه در منزلش اتفاق افتاده، در تاريخ «560» وفات کرده و مولف کتاب «تعازي» قريب دويست سال بر وي تقدم داشته است. علاوه بر آن، در متن داستان نيز، تناقضاتي ديده مي شود، زيرا احمد بن محمد بن يحيي انباري که ناقل داستان است، مي گويد: وزير از ما پيمان گرفت که داستان مذکور را، براي احدي نقل نکنيم، ما هم به عهد خود وفا کرديم و تا زنده بود براي هيچ کس ابراز ننموديم. بنابراين بايد حکايت آن داستان، بعد از تاريخ وفات وزير يعني «560» اتفاق افتاده باشد، در صورتي که در متن داستان، عثمان بن عبدالباقي مي گويد: احمد بن محمد بن يحيي انباري



[ صفحه 143]



داستان را در تاريخ «543» براي من حکايت کرد.» [3] .

4- روايتي که سيد بن طاووس نقل کرده است که امام رضا (ع) در مقام دعا عرض کرد: «اللهم صل علي ولاه عهده و الائمه من ولده». [4] .

اين روايت نيز قابل اعتماد نيست، زيرا سند آن ضعيف است. ضمنا بنابر تصريح خود سيد بن طاووس، داراي متن ديگري نيز مي باشد که به اين شکل است: «اللهم صل علي ولاه عهده و الائمه من بعده». [5] .

و همچنين اگر صحت روايت را بپذيريم، باز هم در آن نکته اي که حاکي از زمان ولادت فرزندان امام باشد، وجود ندارد.

رواياتي که در بحث پيش آورديم، نمي تواند ثابت کند که امام زمان (عج) فرزند داشته باشد. زيرا دلايلي وجود دارد که مي رساند امام زمان (عج) لااقل در حال حاضر فرزند ندارد. از جمله:

1- مسعودي روايت کرده است: «علي بن ابي حمزه، ابن السراج و ابن سعيد مکاري بر امام رضا (ع) وارد شدند. علي بن ابي حمزه، به آن حضرت عرض کرد: از پدرانت روايت کرده ايم، تا بدين جا رسيد که: «روايت کرده ايم که امام از دنيا نمي رود تا فرزندش را ببيند؟ حضرت فرمود: آيا در اين حديث روايت کرده ايد: «الا القائم» عرض کردند: بلي. حضرت فرمود: آري، روايت کرده ايد، شما نمي دانيد که چرا گفته شده و معناي آن چيست؟ ابن ابي حمزه گفت: اين مطلب در حديث چيست؟ حضرت به او فرمود: واي بر تو، چگونه جرأت کردي با چيزي بر من استدلال کني که بعضي از آن، با بعضي ديگر در هم آميخته است. و فرمود: خداوند متعال بزودي فرزندم را به من نشان خواهد داد. [6] .



[ صفحه 144]



2- از محمد بن عبدالله بن جعفر حميري، از پدرش، از علي بن سليمان بن رشيد، از حسن بن علي خزاز نقل کند که گفت: علي بن ابي حمزه بر حضرت رضا (ع) وارد شد و عرض کرد: آيا شما امام هستي؟ فرمود: آري: عرض کرد: من از جدت، جعفر بن محمد (ع) شنيدم که فرمود: امامي وجود ندارد مگر اينکه فرزندي داشته باشد و از خود نسلي بر جاي بگذارد. فرمود: اي پير، فراموش کردي يا خود را به فراموشي زدي؟ جعفر اين گونه نگفت، بلکه فرمود: امامي وجود ندارد مگر اينکه فرزندي دارد، جز امامي که حسين (ع) براي او از قبر بيرون مي آيد؛ او فرزند ندارد.

عرض کرد: فدايت شوم، درست فرمودي. شنيدم که جدت چنين گفت. [7] .

روايات ديگري که بر فرزند نداشتن امام تصريح دارد، نيز موجود است که مي توان براي آگاهي بيشتر به کتابهاي مربوطه مراجعه کرد. [8] .

به هر تقدير، اگر چه همسر و فرزند داشتن آن حضرت محتمل است، اما در بررسي اخبار و احاديث وارده، به روايت معتبري که موجب اطمينان باشد، نرسيديم، و دنبال نمودن اين موضوع لزومي هم ندارد.