يکي ديگر از حکمت هاي الهي در غيبت حضرت مهدي عليه السلام امتحان و آزمايش مردم است. از آنجايي که اين نوع آزمايش به دليل عدم حضور ظاهري امام، بسيار مشکل و طاقت فرسا است، در تکامل انسان ها نقش بسيار مهمي دارد و با اين آزمايش سره از ناسره جدا شده، ياران راستين حق مشخص مي گردند.

پيشواي هفتم شيعيان امام کاظم عليه السلام فرموده است: «إِذَا فُقِدَ الْخَامِسُ مِنْ وُلْدِ السَّابِعِ فَاللَّهَ اللَّهَ فِي أَدْيَانِکُمْ لا يُزِيلُکُمْ عَنْهَا أَحَدٌ يَا بُنَيَّ إِنَّهُ لابُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ غَيْبَةٍ حَتَّي يَرْجِعَ عَنْ هَذَا الْأَمْرِ مَنْ کَانَ يَقُولُ بِهِ إِنَّمَا هِيَ مِحْنَةٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ امْتَحَنَ بِهَا خَلْقَهُ»؛ «هنگامي که پنجمين فرزند از امام هفتم ناپديد شود؛ پس خدا را خدا را [مواظب باشيد] در دينتان! شما را احدي از آن دور نسازد. فرزندم! صاحب اين امر ناگزير از غيبتي خواهد بود، تا کسي که به اين امر قائل است از آن باز گردد. همانا آن آزمايشي از جانب خدا است که خداوند خلق خود را به آن وسيله مي آزمايد». [1] .

روشن است کساني در اين امتحان بزرگ سربلند خواهند بود که داراي مرتبه والايي از ايمان و عمل صالح باشند و کساني که دراين امور دچار نقصان باشند، بيشتر در معرض لغزش و سقوط هستند.

امام صادق عليه السلام تبلور اين حقيقت را چنين بيان کرده است:

«واين گونه است که غيبت قائم عليه السلام طولاني خواهد بود تا اينکه حق محض آشکار گردد و ايمان از کدورت ها [و پيرايه ها] صاف و زلال گردد. و اين [آشکار شدن] با بازگشت افرادي که داراي طينت ناپاکي هستند از پيروان ظاهري اهل بيت عليهم السلام؛ يعني، همان ها که ترس نفاق بر آنها مي رود صورت مي گيرد». [2] .