کتاب الغيبة للحجة اثر شيخ الطائفه، ابوجعفر محمدبن حسن طوسي از برجسته ترين چهره هاي علمي جهان تشيّع و شخصيت مورد اعتماد شيعه در قرن پنجم هجري است.

کتاب الغيبة از بهترين، مهم ترين و کامل ترين منابع شيعه در مورد مسأله غيبت امام زمان عليه السلام است. در اين کتاب به علت و انگيزه غيبت امام زمان عليه السلام و حکمت الهي - که موجب آن گرديده - اشاره شده است. شيخ طوسي رحمه الله در نگارش اين اثر ارزشمند و گران بها، شيوه هاي نو و ابتکاري به کار گرفته و به تمام جوانب غيبت امام زمان عليه السلام اشاره کرده است و استدلال به قرآن و روايات پيامبرصلي الله عليه وآله و ائمه معصومين عليهم السلام و حکم عقل، به پاسخ گويي شبهات و اشکالات مخالفان پرداخته است.

اين کتاب شامل بسياري از فضايل امام زمان عليه السلام است و سيره و روش آن حضرت در زمان غيبت و هنگام ظهور را بيان کرده و بسياري از علايم ظهور، خاتم الاوصياء امام مهدي عليه السلام را ذکر نموده است.

اين کتاب از زمان نگارش تا حال، در طول هزار سال پيوسته مورد توجه علما و فقهاي شيعه بوده و بزرگان در تأليفات خود، بسيار به آن استناد نموده و از آن نقل کرده اند.

علامه شيخ آغا بزرگ تهراني درباره اين کتاب مي نويسد: «کتاب الغيبة نوشته شيخ طوسي رحمه الله از کتاب هاي قديمي است که بر بسياري از کتاب هاي ديگر برتري دارد. اين کتاب شامل بهترين حجّت ها و محکم ترين برهان هاي عقلي و نقلي، بر وجود امام دوازدهم حجةبن الحسن العسکري صاحب الزّمان عليه السلام و غيبت آن حضرت در اين زمان و ظهورشان در آخِرُالزّمان است. آن حضرت کسي است که جهان را بعد از آنکه پر از ظلم و فساد شده باشد، پر از عدل و داد خواهد کرد». [1] .

شيخ طوسي در مقدمه کتاب، درباره انگيزه خود از نگارش آن مي نويسد: «من اين کتاب را به درخواست شيخ بزرگوار - که خداوند عمر ايشان را طولاني گرداند - نگاشتم. ايشان درخواست فرمود تا کتابي درباره غيبت صاحب الزّمان املا کنم و در آن سبب غيبت آن حضرت و علت طول کشيدن آن و... را بيان نمايم و اينکه: چرا آن حضرت ظهور نمي کند؟ آيا مانعي در کار است؟ آن مانع چيست؟ چرا ما نيازمند به آن حضرت هستيم؟

من هم درخواست اين شيخ بزرگوار را اجابت و امر ايشان را اطاعت کردم؛ اگرچه وقتم کم و فکرم مشغول و مشکلات و موانع زندگي نيز فراوان است و حوادث ناگوار در اين دوران، يکي پس از ديگري اتفاق مي افتد.

من در اين کتاب به نکاتي اشاره خواهم داشت که هيچ جاي شک و ترديدي باقي نگذارد و سخنم را نيز طولاني نمي کنم؛ چرا که اصحاب و اساتيد و مشايخ ما در اين باره کتاب هاي فراواني نگاشته اند و در آن به شرح و بسط کامل مسأله امامت پرداخته اند.

من در اين کتاب در صدد پاسخ گويي به سؤالات گوناگون در اين باره هستم و براي تأييد سخنان خود، به برخي از روايات نيز استناد خواهم کرد تا موجب تأکيد و پذيرش آن از جانب علاقه مندان به روايات گردد و از خداوند متعال در انجام اين مهم ياري مي جويم. [2] .

تاريخ نگارش اين کتاب حدوداً 444 تا 447 هجري است؛ يعني، سيزده سال قبل از وفات شيخ و دوراني که ايشان در بغداد به سر مي بردند.

با توجّه به تاريخ نگارش کتاب، مي توان فهميد که نگارش آن قبل از آتش سوزي کتابخانه شيخ طوسي بوده و شيخ در هنگام نگارش آن به خيلي از منابع مهم و اصول قدما و کتاب هاي معتبر خطي و نسخه هاي اوليّه دسترسي داشته و اين خود بر ارزش و اعتبار کتاب مي افزايد.

کتابخانه شيخ طوسي، از بزرگ ترين کتابخانه هاي مهم آن دوران و از غني ترين آنها به شمار مي رفته و شامل بسياري از نسخه هاي منحصر به فرد و اصول چهارصدگانه شيعه بوده است. بسياري از آنها به دست ياران ائمه عليهم السلام نگاشته شده بود و سوختن آن کتابخانه، يکي از غم انگيزترين حوادث ناگوار جهان اسلام به شمار مي آيد.

نکته مهم ديگر آنکه اکثر کتاب هاي شيخ طوسي و مهم ترين آنها، با استفاده از کتاب هاي اين کتابخانه نگاشته شده و اين هم موجب حفظ و بقاي مطالب ارزشمند آن کتاب ها گرديده و هم موجب ارزش و اعتبار فراوان کتاب هاي شيخ طوسي گشته است.

کتاب الغيبة - که حدود پانصد روايت را در بر گرفته - مشتمل بر هشت فصل است:

1. الکلام في الغيبة؛ (در اين فصل مؤلف محترم به مباحث ذيل پرداخته است: دليل بر وجوب عصمت امام، دليل بر فساد قول کيسانيه، ناووسيه، واقفه و ساير فرقه هاي منحرف در باب مهدويّت).

2. ولادت حضرت حجّت عليه السلام.

3. کساني که حضرت مهدي عليه السلام را مشاهده کرده اند.

4. بيان پاره اي از معجزات حضرت مهدي عليه السلام (در اين فصل اشاره اي هم به توقيعات آن حضرت شده است).

5. برخي از موانع ظهور حضرت مهدي عليه السلام.

6. روايات مربوط به بحث نيابت و وکالت (در اين بخش هم درباره نواب و وکلاي ممدوح و هم درباره نواب و وکلاي مذموم حضرت مهدي عليه السلام سخن به ميان آمده است. همچنين به مناسبت به برخي از توقيعات حضرت مهدي عليه السلام اشاره شده است).

7. عمر طولاني حضرت مهدي (در ضمن آن اشاره اي نيز به وقت ظهور و پاره اي از نشانه هاي ظهور شده است).

8. برخي فضايل و صفات و سيره آن حضرت.

البته در هر يک از فصل هاي ياد شده، به طور پراکنده به مباحث ديگر نيز اشاره شده است که لازم است علاقه مندان به اصل کتاب مراجعه نمايند.